Accompanying picture

Photography by Lex van Rossen. Date: early 1980's

Warm Bier En Koude Vrouwen: Tom Waits

De handen van Tom Waits zijn net reuzenspinnen die woorden krassen in de lucht. Terwijl hij praat, strijkt hij er soms mee over zijn achterhoofd alsof hij de gaten in een kegelbal zoekt. Zijn stem is verrassend zacht voor iemand die op het podium kan klinken als een aanlopend vliegwiel.

Ik moet denken aan die keer, meer dan tien jaar geleden toen een vriend me meenam naar een caf� in Los Angeles, van het soort dat Raymond Chandler onsterfelijk heeft gemaakt. Achter de piano zat een broodmagere, ongeschoren man, met een geruit petje op zijn vette haar, te zingen langs de sigaret die langzaam in zijn onderlip dreigde te branden. Een scheef gestropte das stak in zijn hemd waarvan een knoopje was losgemaakt. Uit het zwarte colbertje, dat niet bij de te wijde broek hoorde, stak een pornoblaadje. Tom Waits zong Closing Time. De titel van zijn eerste elpee luidde, naar hij de amper luisterende cli�nt�le hoestend mededeelde: 101 in Billboards Hot One Hundred. Ik was op slag verloren en dat ben ik acht platen later; met niets aan de verbeelding overlatende titels als The Heart Of Saturday Night en Nighthawks At The Diner nog.

Tom Waits zou het naar zijn zin hebben gehad in het Las Vegas anno 1946, waar Francis Ford Coppola One From The Heart laat spelen. Tom Waits hoort gewoon in een illegale kroeg met zinken tap en zand op de vloer songs te reutelen over warm bier en koude vrouwen. Tom Waits is de chroniqueur van de Amerikaanse Eenzaamheid zoals Edward Hopper die schilderde. De titels van diens doeken hadden titels kunnen zijn van songs van Tom Waits: Gas, Hotel By The Railroad, Barber Shop. En Nighthawks natuurlijk.

Twaalf uur 's middags is geen tijd voor Tom Waits. Hij overziet de lounge van het hotel met de schuwheid van een vampier, die zelfs dit grijze licht waarop Rembrandt zo dol was, te fel weet voor zijn gezondheid. Waits is hier ter promotie van One From The Heart, hoewel de film de soundtrack allang in zijn val heeft meegesleurd.

Het was de eerste keer dat ik songs schreef die ter goedkeuring moesten worden voorgelegd, v��r het publiek ze zou horen. Francis wilde per se dat ik de soundtrack zou schrijven, in de stijl van zijn favoriete song, I Never Talk To Strangers, dat ik in 1977 heb opgenomen met Bette Midler. Bette had andere verplichtingen, en daarom hebben we One From The Heart met Crystal Gayle gedaan. Het contrast tussen mijn rasp en haar bergbeekje was zo groot, dat Francis huilde van ontroering toen hij ons voor het eerst samen hoorde. Crystal wilde zo graag; ze dacht een veel breder publiek te kunnen bereiken dan haar eigen fans. One From The Heart is een weeskind van ouders die niemand kent. Ik heb vaak beweerd dat het niet goed voor me zou zijn een echt groot publiek te krijgen, maar zo klein als voor One From The Heart hoeft nou ook weer niet.

Samenwerken is niet eenvoudig voor me. Ik ben al zo lang mijn eigen baas, dat ik me bij de eenvoudigste opmerking over mijn muziek voel als een dictator die een hartaanval nabij is en denkt dat guerrilla's zijn paleis willen opblazen, terwijl zijn ministers hem net hebben verteld dat ze nog niet bij de grens staan. Nu zijn de bankiers die tegenwoordig films produceren ook levensgevaarlijk voor een artiest. Die mensen zijn zo corrupt, dat het besmettelijk is.

Amerikanen gaan toch met hun cultuur om als met een tweedehands auto. Als hij niet meer zo hard rijdt als een nieuw model, gaat hij op de schroothoop. Nieuw is beter dan oud. Het Amerikaanse Nationale Credo. Dat de uitvinding van de fotografie Vincent van Gogh niet overbodig heeft gemaakt, wil er bij de gemiddelde Amerikaan niet in. Muziek, film, televisie, sport, niets heeft meer enig karakter. Het zijn allemaal middelen geworden om ontbijtpap en afwasmiddel te verkopen. Mijn grootste angst is dat ze na mijn dood mijn songs zullen gebruiken om de Amerikaanse jeugd aan chemisch gebrouwen bier te krijgen.

Het scenario van One From The Heart leek wel gatenkaas. Niemand van de hoofdpersonen interesseerde me ene moer. Op het doek werd iedereen ��ndimensionaal, zodat mijn songs niet alleen het verhaal moesten vertellen, maar ook Frederic Forrest en Terri Garr van een karakter moesten voorzien. Een zware verantwoordelijkheid voor een verzameling leuke liedjes. Las Vegas zou er in One From The Heart uit moeten zien als in de tijd dat Bugsy Siegel er als een keizer regeerde, maar volgens mij ziet het er in de visie van Francis uit zoals hij zich Las Vegas voorstelt: een grote filmset. Francis zette One From The Heart op als een lichtvoetige musical, het medicijn dat hij nodig had om van de bijna noodlottige ziekte Apocalypse Now te genezen. Maar Francis kan geen enkel karwei zomaar even klaren. Iets in hem cre�ert de ene ramp na de andere, die hij vervolgens een voor een geniaal oplost. Hij verandert om het uur van mening en als hij zich voldoende in de nesten heeft gewerkt, eet hij zich door de problemen heen naar buiten. Film is voor Francis een heel dure speelgoedtrein, waarvan hij nog steeds niet helemaal begrijpt hoe hij werkt.'
Waits, die zich op de meeste platenhoezen heeft laten vereeuwigen met prostitu�es en strippers, is sinds een paar jaar getrouwd. Terwijl we zitten te praten, zit zijn vrouw tientallen prentbriefkaarten te schrijven. Ze oogt engelachtig. Dat kan kloppen.

'Ze wilde non worden toen ze mij ontmoette. Ik heb haar dus van de Heer gered. We zochten de kerk waarin we wilden trouwen op in De Gele Gids. Onder "marriage", vlak voor "massage", dus helemaal onbekend kwam het fenomeen me niet voor. De vrederechter bleef me de hele plechtigheid "Watts" noemen. Toen ik mijn handtekening op de trouwakte ontcijferde, begreep ik waarom. Hij heette Watermelon.'

Was hij met One From The Heart de geestelijke vader van een doodgeboren kind, zijn volgende 'offici�le' plaat wilde de platenmaatschappij niet eens uitbrengen. Waits nam de klap als een man. Met laconieke wijsheid. Swordfish Trombones kwam er toch, een jaar later.

'Ik ben permanent uitgekeken op de platenindustrie, maar het is wel eens erger geweest. Het is de vicieuze cirkel die me tegenstaat. Je dwingt jezelf aan de piano te gaan zitten. Je schrijft twintig songs. Je zet er tien op een elpee. Je stelt een band samen en gaat op tournee. Na drie maanden kom je terug met hoge bloeddruk, een drankprobleem, gevoel voor humor dat voor de meeste mensen niet meer te volgen is en een geslachtsziekte waarvan je voor de tournee nooit had gehoord. Volkomen voorspelbaar. Terwijl de meeste mensen denken dat het muzikantenleven het toppunt van avontuur is.

In het begin van mijn carri�re kwam, bij alle ellende, ook nog het fenomeen Voorprogramma. Ik trad dan op voor mensen die helemaal niet voor mij waren gekomen, maar wachtten op de artiest voor wie ze wel waren gekomen. Billy Preston bijvoorbeeld. Een paar duizend christenen braken zich dan het hoofd, en waarschijnlijk ook het hart, over wat die ziekelijke meneer op het podium nu precies voorhad met zijn zwartgallige gerochel. Iemand kwam op het idee mij aula's te laten vullen. Zeker als openingsact voor Frank Zappa! Ik voelde me, tussen al die mensen met Smaak, of ik de nooduitgang niet kon vinden. Maar het ergst was toch Buffalo Bill And The Howdy Doody Review. Aan het einde van de tournee nam ik me voor Bill te wurgen als hij nog ��n keer "Tommy" tegen me zei.

Had ik daarvoor een contract als songschrijver-in-loondienst getekend, voor een loon waarvan ik zelf geen enkele dienst kon betalen? Had ik daarvoor de hele dag op een bankje bij een bushalte op Santa Monica Boulevard in de stromende regen gezeten, omdat ik de huur niet meer kon opbrengen? Had ik daarvoor een jaar lang net gedaan of ik op dieet was, zodat ik niet met potenti�le werkgevers hoefde te lunchen? Had ik daarvoor een song van me aan The Eagles gegesleten, terwijl hun platen alleen maar geschikt waren om het stof van de draaitafel te houden?

Je moet als chroniqueur van Amerika je anonimiteit bewaren, anders kun je Amerika niet observeren van je hoekplaats aan de bar. Maar op het laatst was ik zo anoniem geworden, dat ik de jaren zestig heb geslapen en de hele jaren zeventig in het Tropicana Motor Hotel heb zitten wachten tot ze voorbij waren.'

Waits heeft ooit in een biografie laten zetten dat hij in de taxi op weg naar het ziekenhuis is geboren. Later heeft hij zijn vader zeeman en zijn moeder danseres laten worden. Maar rechtstreeks naar de waarheid gevraagd draait hij er geen moment omheen: 'Mijn verleden is zo typisch middle class, dat ik het liever verborgen houd, uit angst dat ik weer die onzichtbare vingers om mijn strot voel die ik als kind altijd voelde. Mijn ouders scheidden toen ik tien was en van de ene dag op de andere zat ik met drie vrouwen in de huiskamer. Als er over mij werd gesproken leek het net of ik er niet bij was.

Er schijnen honderdvijftigduizend mensen te zijn die mijn platen kopen, dus ik kan niet meer beweren dat er niet naar me wordt geluisterd. Ik vraag me af hoe die mensen aan de informatie komen dat er een plaat uit is, want Marcel Marceau wordt op de Amerikaanse radio meer gedraaid dan ik. Ik heb mezelf ��n keer op de radio gehoord. Midden in de winter, ergens in North Dakota. Ik weet dus niet eens zeker of mijn delirium mijn herinnering niet positief heeft be�nvloed. Ik zat eens in een hotelkamer in Michigan naar de radio te luisteren tot het tijd was om op te treden. Toen bedacht ik opeens dat ik drieduizend mensen in dat stadje naar mijn show had gelokt en dat het helemaal niet zo'n onlogische gedachte was om de lokale deejay een liedje van me te laten draaien. Ik bellen. "En wie bent u dan wel?" vroeg hij. "Tom Waits," zei ik. Hij hing meteen op.

In het Tropicana Motor Hotel woonde naast mij de bassist van een rockabilly band die alle songtitels van Eddie Cochran op zijn armen had laten tatoe�ren. Dat noem ik toewijding. Toen ik voor het eerst in de Roxy speelde, begonnen alle lichten langs Sunset Boulevard te flikkeren. Mijn optreden viel samen met de elektrocutie van Cody Jarett. Prikkelt de fantasie, h�? Waar ik vandaan kom, doet een mens alles om de sirenen in zijn hoofd te laten ophouden met zingen. Maar als ik ze een tijdje niet heb gehoord, schrijf ik nog maar eens een mooie song over moord en doodslag, zo nerveus word ik dan.

Ik ben te laat geboren. Op de eeuwigheid stelt die dertig jaar niks voor, maar het is erg, hoor, als je nooit iemand ontmoet die They Live By Night van Nicholas Ray heeft gezien. Door die film ge�nspireerd heb ik Burma Shave geschreven. Burma Shave was een merk scheercr�me. Zeer populair in de jaren vijftig. Ging zeker te lang mee voor een welvaartsstaat, want opeens waren ze failliet. Ik heb als kind nog in de verlaten fabriek gespeeld. Je zag de reclarneborden langs de snelweg zo vaak, dat ik lang heb gedacht dat Burma Shave een stad was. 's Zomers ging ik logeren bij familie in Noord Californi�. Mijn nichtje Corinne zei dan altijd, dromerig voor zich uit dat ik toch maar goed zat, in Los Angeles. Elk jaar zei ze dat ze nodig weg moest uit dat gat. Elk jaar een beetje wanhopiger. Op een dag liftte ze, met iemand die was ontsnapt uit de jeugdgevangenis, mee naar Los Angeles, waar ze binnen een paar jaar volledig naar de kloten ging.

Verhalen zat. Het moeten alleen wel songs worden. Mijn vriend Paul Hampton trouwde met een miljonairsdochter. Hij werd zo dik met zijn schoonvader, dat hij op het laatst het familiefortuin beheerde. Op een dag kwam hij vroeg thuis en betrapte zijn vrouw in bed met het nieuwe dienstmeisje. Hij trok zijn pistool, stopte de loop in het linkeroor van zijn vrouw, maar schreef, in plaats van te schieten, een prachtig kort verhaal: Two Hour Honeymoon. Gaat over een ingewikkeld auto-ongeluk tegen de achtergrond van Gershwins Harlem Nocturne. Er zit po�zie in moord en doodslag.'

Notes:

N/A