Tom Waits Over Zijn Nieuwe Album 'Real Gone'

'Mijn ideale songs zijn verbrande pannenkoeken'

Tom Waits speelt zaterdag 13 november in een uitverkochte Bourlaschouwburg in Antwerpen. Het is zijn eerste Belgische concert sinds hij in 1985 optrad in het PSK. Hij komt er zijn nieuwste cd, Real Gone, presenteren, die op 4 oktober in de rekken ligt. Waits heeft op de plaat naar eigen zeggen het verleden met de toekomst verzoend: 'Ik heb van Real Gone een soort nieuwe verroeste auto gemaakt.'

Los Angeles
IFA
James Nicholas Joyce

Tom Waits is, lichtjes uitgedrukt, een ge�ngageerde spreker die er altijd voor zorgt dat interviews niet te ver van zijn woonplaats in Noord-Californi� plaatsvinden. We hebben elkaar voordien al ontmoet in Chinese restaurants, hotels waar anders alleen maar belastinginspecteurs lijken te komen, en nu spreken we af in Little Amsterdam, een wegrestaurant met een interieur dat het midden houdt tussen Mexico en Nederland. De reden voor onze ontmoeting is Waits' nieuwe album Real Gone. Na Alice en Blood Money uit 2002, die allebei voort zijn gevloeid uit zijn samenwerking met theatermaker Robert Wilson, is dit een 'normale' Waits-plaat. Het is een verzameling songs die haast om geen uitleg of theatrale context vragen. Integendeel, de liedjes staan bol van diepgang, vernuft en emotie. Naast Waits' plundertochten doorheen industrial en blues staan er ook potenti�le klassiekers op de plaat, songs uit een folk- en countrytraditie, die andere muzikanten maar al te graag zullen coveren.

Waits gaat in de herfst ook op tournee in Europa en Amerika, hoewel het podium niet meer zijn favoriete terrein is. Hij kiest er liever voor om thuis te blijven en aan andere projecten te werken. Niet zo verwonderlijk als je weet dat zijn gezinsleven verweven is met zijn werk. Waits' echtgenote Kathleen Brennan schrijft mee aan zijn platen en helpt hem bij de productie, en andere familieleden worden her en der op Real Gone opgevoerd.

Waits: "Het enige wat je echt wilt doen met je nummers is iemand inspireren om zijn eigen songs te schrijven. Er bestaat namelijk geen school waar je dat kunt leren. Persoonlijk leerde ik songs schrijven door naar anderen te luisteren. En dat gaat op voor bijna iedere songwriter die ik ken. Een plaat is een soort kleine verhandeling. Anderen luisteren ernaar, studeren ze in, en maken zich de muziek eigen. Dat is maar goed ook. Een twaalfjarig kind zal je plaat misschien horen en denken 'ik wil ook zoiets maken'. Na verloop van tijd leer je songs schrijven door gewoon naar andere songs te luisteren. Je leert wat ze nodig hebben om goed te werken. Ze moeten altijd over het weer gaan en er moet een naam in zitten. Iemands naam en een stad. Zo heb ik het geleerd. Namen laten het geheel anatomisch beter kloppen."

Wat mij ook opvalt aan deze plaat is dat ze op het eerste gezicht bijna geen piano bevat. Het lijkt erop dat u het instrument waarmee u zo lang een haat-liefdeverhouding had volledig verbannen hebt.

"Inderdaad, geen piano. Dat is waarschijnlijk omdat veel van de nummers a capella geschreven werden. Daardoor ben je niet zo gebonden aan wat je handen doen. Je stem maakt sprongen, verandert van toonaard en maakt verrassende wendingen die je op een gitaar niet kunt spelen. Sommige toonaarden hebben ook hun bedoeling. Do groot staat voor hoop, mi groot voor een verloren liefde, en re groot voor kinderen. Het is belangrijk om dat in het achterhoofd te houden als je songs schrijft.

"Vroeger schreef ik altijd aan de piano. Ik wilde een deel zijn van het geheel. In een kamer gaan zitten met alleen maar een piano, een asbak en een fles. Hoed afnemen, gaan zitten en vijf nummers schrijven. Ik had een droombeeld van Tin Pan Alley, en over hoe ze daar werkten. Maar nu werk ik meestal in volledige stilte wanneer ik aan het rijden ben. Ik neem een bandopnemertje mee en schreeuw uit volle borst in de microfoon terwijl ik ergens naartoe rijd."

Toen we elkaar de vorige keer ontmoetten, sprak u erover dat muziek een comfortabele plek is die we alleen maar betreden als we ons goed en voldaan voelen. Hoe denkt u over de bedoeling van muziek in de wereld van nu? Is muziek echt gedoemd om als enkel nog als achtergrond te dienen?

"Ik ben vaak heel cynisch, maar dan komt er meestal wel een moment dat ik mijn mening moet herzien. Kinderen maken elke dag honderden liedjes. Achteraf gooien ze die gewoon bij het vuilnis. Wij gevestigde muzikanten maken er echter een hele zaak van, gaan naar een dure studio, en geven een half miljoen uit. Dat heeft toch geen zin? Ik probeer de ironie niet te vergeten dat de meeste dingen die ik belangrijk vind onzichtbaar zijn. Zulke dingen geven mij nog elke dag nieuwe moed.

"Ik weet niet wat vandaag de betekenis van muziek is, behalve dat ze haar plaats in de maatschappij opnieuw moet zoeken. Ik heb ooit een liedje honderd keer na elkaar gespeeld op ��n avond, omdat ik gewoon behoefte had aan de energie van die ervaring. En ik denk niet dat iemand dat kan veranderen. Er zijn liedjes die mensenlevens hebben gered. De manier waarop ze vandaag gemaakt worden, is niet de juiste. Ze moeten ontstaan uit worksongs; slavenliederen en roeiliederen. Dat soort dingen. Gelukkig worden er nog steeds slaapliedjes gezongen. Het verleden is voor mij hoe langer hoe meer een inspiratiebron. En dat is niet zo verwonderlijk. Als je op zoek bent naar goud, moet je stroomopwaarts gaan. Er zijn er nog die ongeveer hetzelfde doen als ik, maar daar ben ik niet echt door be�nvloed. Ik wil het proces van songschrijven in zijn pure vorm ervaren, en luister dus liever niet naar muziek die het resultaat is van een langdurig werkproces. Een kok gaat ook niet de keuken in met ingredi�nten die al een keer gebruikt zijn. Je neemt als muzikant ingredi�nten in hun rauwste vorm, en alleen op die manier kun je onopgeloste geheimen oplossen en gebeurt er iets chemisch. Ik zoek meestal naar mijn goud op een andere plaats dan de anderen."

Zoals bij Wu-Tang Clan. U vertelde ten tijde van Alice en Blood Money hoeveel u van hun loops houdt omdat ze een beetje mank lopen. Die invloed lijkt door te klinken op Real Gone.

"Mijn kinderen brengen vaak muziek mee naar huis. Anders zou niemand van ons ooit in contact komen met muziek die eigenlijk niet voor ons bedoeld was. Ik zag ooit The Colonics optreden, en ik dacht bij mezelf: 'Wat heeft d�ze band nu weer te betekenen?' Mijn vrouw gaf me onmiddellijk antwoord: 'Natuurlijk ken je die band niet, ze proberen jou niet te bereiken, en jij probeert hen niet te bereiken'. Als je echter kinderen in huis rond hebt lopen, word je blootgesteld aan de dingen die zij door hun boxen jagen. Op die manier ben ik in contact gekomen met heel wat hiphop. Ik ben er zeker van dat ik een manier heb gevonden om het in de soep te draaien samen met mijn thuisopnames. Zo heb ik van Real Gone een soort 'nieuwe verroeste auto' gemaakt."

Maar wat me het meeste verbaast op Real Gone is dat u woorden gebruikt die uw muziek de 21ste eeuw binnenbrengen. Bijvoorbeeld die gsm in 'Metropolitan Glide'.

"Je hoort die rotdingen constant. Het is onmogelijk om te vermijden dat het in je gedachten en je gevoelens terechtkomt. Ze zijn gewoon overal. Ik denk dat ik op dat vlak meer aan het loskomen ben."

Hield u die dingen vroeger bewust uit uw liedjes om hun tijdloze karakter niet te schaden?

"Misschien word ik gewoon ouder en wil ik het nog eens over een andere boeg gooien. Ik weet niet waarom. Het was een heel bewuste keuze. Misschien heb ik gewoon minder angst voor het leven. Mijn leven is nu een bepaalde kant opgegaan en die richting zal niet meer veranderen. Mijn kinderen lachen mij er vaak mee uit dat ik bepaalde hippe woorden maar niet durf te gebruiken. Ik kan ze wel omschrijven, maar ik krijg ze niet over mijn lippen. Er zit soms zoveel kracht in woorden dat ik angst heb om ze te gebruiken. Het is zoals een beha of een leuke hoed, of je ondergoed over je broek dragen. Ik weet niet waarom. Ik ben gevoelig voor woorden, omdat woorden op zichzelf al muziek zijn. Veel liedjes zijn ontstaan als een soort extatische toverformule. Whap-bap-a-lula-a-whap-bang-dang. Waarom had dat zo'n grote kracht? Nonsens krijgen vaak wel degelijk een betekenis. Ik werk al sinds ik klein ben op die manier. Ik maak geluiden die ik zelf niet begrijp. Ik maak die woorden om een gevoel te beschrijven dat misschien nog geen woord had om het te beschrijven. Dat heb ik altijd al intrigerend gevonden. Ik luister graag nog een keer terug naar dat soort dingen, en ik verzin zelfs vaak woorden voor een song die geen betekenis hebben."

Waar hebt u de plaat opgenomen?

"We botsten op een school die leegstond en brachten het materiaal vanuit Los Angeles naar daar. Het was er fijn om te werken. Ik wilde absoluut vermijden om in het straatje terecht te komen van in een studio te werken die een vast schema volgt. Het blijkt altijd interessant om ruimtes te gebruiken die daar oorspronkelijk niet voor gemaakt werden. Er hing een leuke sfeer in de lucht in die school. We vulden de kamer met stoelen, tapijten, tafels, lampen, en zelfs een soort paraplu tegen het plafond om het geluid te absorberen. We kregen ook de kans om te werken met een geweldige technicus. Mark Howard werkte voordien mee aan Time Out of Mind van Bob Dylan, en deed enkele platen van Iggy Pop en Lucinda Williams. Al zijn opnamemateriaal zit in een zeven meter lange truck, en hij kan het overal heel snel opstellen. Binnen twee uur ben je klaar om op te nemen. Het is als een soort familiecircus en dat vind ik wel leuk."

Was het tijd voor een nieuwe plaat?

"Op het moment dat je de studio ingaat, is het alsof iemand iets heel zwaars in zijn armen heeft, en het bijna laat vallen omdat hij het niet meer kan houden. Ik heb op een bepaald moment zelfs overwogen om thuis in de badkamer op te nemen, omdat ik er een ongelofelijk mooi geluid kreeg. Het was zoals in de Chess-studio's. Alleen in mijn badkamer met een microfoon en een viersporenrecorder kreeg ik zo'n fantastisch geluid dat ik niet meer wilde verhuizen. Ik speelde enkele keren hetzelfde in en zette er zang op. Voor mij klonk het dan helemaal af. Zoals water en brood, heel rudimentair, maar er zat leven in. Dat is het enige dat je echt wilt voor een song. Dat er iets in leeft. En dan zal de song je wel laten merken wat toegelaten is en wat niet. Zoals een harttransplantatie. Ofwel gaat het goed, ofwel wordt het hart afgestoten."

Kwam er een van die badkameropnames op de plaat terecht? Nam u ze mee naar het schoolgebouw?

"Ze zijn inderdaad meegereisd, maar ik heb de versies van thuis niet meer gebruikt. Sommigen houden misschien meer van dat 'clang boom steam' dat recht uit mijn badkamer komt. Anderen houden er dan weer van om hun muziek meer te stileren. Persoonlijk hou ik wel het meeste van verbrande pannenkoeken. Maar aangezien de meerderheid daar niet echt voor te vinden is, moest ik het geheel wat oppoetsen. Uiteindelijk moet het nog altijd verkocht raken. Voor de opnamen vroeg ik ook Marc Ribot uit New York erbij, en die was een perfecte aanvulling voor de band. Hij speelde ook al mee op enkele songs van Mule Variations en Rain Dogs. Hij spreekt zeventien talen, muzikale dan. Cubaans, kubistisch, industrieel, romantisch. En hij heeft altijd wel zijn muzikale oplossing als je met je muziek vastzit. Je kunt met om het even wat komen aandraven bij hem."

Notes:

N/A