Title: Tom Waits: Ik Ben Niet Helem��l Krankzinnig Magazine front cover: Aloha Magazine. Issue 6. No. 7.October, 2004 |
Tom Waits: 'Ik Ben Niet Helem��L Krankzinnig'
Op een interview met Tom Waits kun je je nooit echt voorbereiden: daar zijn de antwoorden van de charismatische bard simpelweg te onnavolgbaar voor. Ook nu weer, als Aloha ter gelegenheid van het nieuwe album Real Gone in Waits' stamkroeg belandt, waar iedereen je naam kent en een Nederlander de pilsjes tapt.
Door Jean-Paul Heck
De man achter de bar van caf�/ restaurant Little Amsterdam(1) te Petaluma heet Evert Winkelman. De voormalige matroos op de Holland-Amerika Lijn woont al 35 jaar in Amerika en kent de man waarvoor wij de duizenden kilometers naar dit pittoreske Noord-Californische dorpje hebben afgelegd, maar al te goed. "Hij komt hier vaak met zijn vrouw Kathleen en de kinderen. Ze zijn heel gezellig en erg vriendelijk."
Hij mag hier dan al een tijdje wonen, Winkelman oogt en oort nog altijd als een echte Nederlander. Hij is behangen met goud en zijn Engels is doorspekt met een vet Nederlands accent. "Hij komt hier elke week langs om wat te drinken", vertelt de kroegbaas vrolijk. "Hij woont hier vlak in de buurt en vertelde mij ooit dat hij iets in de muziek deed." Dat 'iets' vond Winkelman al heel bijzonder. Dus toen zijn muzikale gast een keertje met wat foto's van zichzelf kwam aanzetten, liet Evert ze ondertekenen en hing ze boven de toog. "Toen kwamen er opeens allemaal toeristen binnen die heel hysterisch gingen zitten doen over die foto's. Toen ik hen vertelde dat de man op die foto's een stamgast was, werden ze gek!" Tegenwoordig wordt de kroeg bijna elk weekeinde overvallen door mensen die hopen een glimp op te vangen van hun held. "Gisteren nog zat er hier een meisje wat te drinken. Ze wees naar die foto en vroeg hoe ik daaraan kwam. Op dat moment zat hij vijf meter van haar vandaan. Ik wees hem aan en ze viel bijna flauw haha! "
Van een afstandje heeft Tom Waits het gesprek zitten volgen en bij de laatste anekdote kan ook hij zijn lach niet meer inhouden. Zeker niet als Winkelman vervolgens vertelt dat hij nog nooit een plaat van hem heeft gehoord. Waits belooft dat hij de volgende keer een cd-tje voor zijn Nederlandse vriend zal meenemen.
Neem je dan je nieuwe album Real Gone voor hem mee? Die bevat toch niet bepaald gezellige caf�muziek.
"Ach weet je, naar muziek luisteren moet ook een soort zelfkastijding zijn. Het moet pijn doen. Alsof je een bal hard op je neus geschoten krijgt. Dat heeft op zich ook wel iets tragisch... Het zou geweldig zijn als een of andere archeoloog over driehonderd jaar een kistje vindt met een aantal van mijn demo's. Dan zal hij eerst naar een museum moeten om een taperecorder te lenen, pas dan kan hij ze pas afspelen. Misschien schrikt hij zich dan wel rot en krijgt hij terplekke een hartaanval."
Zou je denken? Ik vind de nummers op Real Gone juist behoorlijk tijdloos. Ze hadden net zo goed zeventig jaar terug gemaakt kunnen zijn. Of over driehonderd jaar.
"De songs moesten klinken als dansen zonder dat iemand naar je kijkt. Je hoort mijn stem, maar je ziet niet de beelden van de vertolker. Een beetje zoals de dingen die Alan Lomax opnam."
Je bent nogal een fan van deze filmer/ producer/ blues-historicus, h�? Vanaf Swordfishtrombones ('83) gebruik je al geluidsopnamen van Lomax in jouw muziek.
"Ik ken ze allemaal. Weet je dat hij 's nachts over begraafplaatsen liep in de hoop om wat onheilspellende geluiden op te vangen? Ik heb nog een tape van hem thuisliggen waarop je het geluid hoort van een ouderwetse kassa. Het klinkt bijna als een ritueel: krrr ... trrrt ... pong, pong ... tss, tss, tjing. Bingo! Als je nu iets moet afrekenen hoor je alleen maar: tuuut! Het mooie ringgeluid is weg. What the fuck. Geweldig toch, dat die man het geluid heeft vastgelegd van een apparaat dat je alleen nog maar in de glazen vitrine van een museum kunt zien staan? "Alan Lomax was een pionier. Die man moet net zoveel erkenning krijgen als The Beatles, of zelfs Mozart. Hij liep daar met antieke opnameapparatuur door de velden van Mississippi en nam de geluiden van het leven op. Zingende gevangenen die geen toekomst meer hadden, mannen die op weg waren naar de strop en die wisten dat ze gingen sterven. Je hoort in hun gezang de hoop om toch nog gelukkig te worden in het hiernamaals. Mensen die van muziek houden gaan niet naar school. Gevangenen en ter dood veroordeelden gaan zeker niet naar school. Nu niet en vroeger niet. Ze hebben er geen tijd voor. Iemand die van muziek houdt, luistert alleen naar platen. Platen moeten een deel van je ziel worden. Elke groef in die plaat is een kras op je ziel die je meedraagt tot het bittere einde. Ik hou van muziek zoals ook Lomax van muziek hield."
Ben je bewust bezig met het schrijven van geschiedenis als je muziek maakt? Is dat een doel voor je?
"Ach, ik weet het niet. Je moet je niet zo druk maken over datgene wat je doet. Misschien zal er over vijftig jaar nog wel eens iemand een liedje van mij draaien. Daar houd ik mij niet mee bezig. Een muzikant moet zich daar ook niet mee bezighouden. Als je tijdens het opnemen van songs constant zit te denken wat voor resultaat je er op termijn mee kan boeken, kun je ervan uitgaan dat het niet veel soeps zal worden."
Ok�, maar ik kan me niet voorstellen dat je niks geeft om de eeuwigheidswaarde van je muziek.
"Diep van binnen hoop je natuurlijk dat je iets maakt dat iemand anders later zal gebruiken om in zijn soep te stoppen. Het draait om de migratie van zaden. En mijn liedjes zijn mijn zaadjes. [zingt] I've got a feeling called the blueoooess/ Oh lord, when my baby said goodbye/ I don't know what to dooeooe/ All I do is sit inside/ This last long day, to say goodbye/ Oh Lord, I wanna die/ So do you, so do yo, so do me/ She's got that kind of lovin' Hoe vaak heb je dit nummer de laatste tijd op de radio gehoord? Dat heb je niet. Hoeft ook niet, het zit al verankerd in mijn ziel. Niemand had ooit gedacht dat Robert Johnson een van de belangrijkste componisten aller tijden zou worden. Dat is ook niet de reden waarom hij songs maakte. Hij ging ook niet dood om een legende te worden. Hij ging dood uit pure ellende, omdat in die tijd niemand de waarde van bluesmuziek erkende."
Voel je je thuis in deze tijd?
"Mmm... Het probleem is dat de maatschappij van tegenwoordig de invloeden rondom je weghaalt. De geur wordt uit het leven gezogen. Benzinedampen, de geur van rottend vlees of fruit, afval dat niet wordt opgehaald... Het hoort bij het leven, maar ze zijn ge�limineerd door de huidige maatschappij. "Voor de Ed Sullivan Show was alles nog onoverzichtelijk en mysterieus. De televisie heeft muziek veel schade berokkend. Opeens kwamen er springende mannetjes met gitaren in beeld. Ze deden een leuk danspasje, zongen een aardig liedje en verkochten vervolgens miljoenen platen. En dat ging jaren zo door. Op mijn nieuwe plaat staat veel blues. Blues ja, dat kan ik best zeggen. Blues is het oergevoel. Als je naar van die oude opnamen luistert, dan spat de modder er vanaf. De eerste bluesopnamen zijn net als de tekeningen van je kinderen: die ga je niet massaal publiceren, nee, je hangt ze aan het keukenkastje en beleeft er met het gezin veel plezier aan. Mijn platen zijn eigenlijk ook gewoon kindertekeningen. De ene is wat gedetailleerder uitgewerkt dan de ander, maar ze ontstijgen nooit het stadium van... schetsen."
Zijn er dingen in de huidige muziek die je kunnen bekoren?
"Als je nu een cd-winkel binnenstapt, zie je Tom Waits naast Christina Aguilera staan en daarnaast weer het verzamelde werk van Leadbelly. De grenzen zijn vervaagd. Wat dat betreft is er in korte tijd veel veranderd. Vroeger probeerden we constant grenzen te verschuiven, nu zijn ze volledig verdwenen. Ik ben altijd op zoek naar het onmogelijke, maar vind er slechts de sporen van."
Ben je niet bang dat je liedjes soms t� excentriek worden? Dat mensen zich er meer in kunnen herkennen?
"Als niemand zich er meer in herkent, dan worden songs wezen. Dan kan niemand ze adopteren en worden ze alleen gelaten. Een liedje moet dus inderdaad niet al te vreemd zijn. Maar persoonlijk vind ik mijn liedjes helemaal niet zo excentriek. Ik probeer alleen maar steeds verder weg te drijven van datgene wat iedereen van mij verwacht. Dat heb ik altijd gedaan. Weet je trouwens dat Kathleen in alles veel verder gaat dan ik? Zij is degene die de extremen in mijn leven heeft aangebracht. Zij is gek, knettergek! Zij is de laatste die enige vorm van logica in mijn muziek zal aanbrengen. Als wij aan een nieuwe plaat beginnen, is het eerste wat ze zegt: 'Kom op Tom, we gaan eens lekker tegen een paar heilige huisjes schoppen'. Echt, zij is de excentriekeling in de familie Waits. Ik zelf ben de laatste twintig jaar tot op zekere hoogte behoorlijk 'sociaal' geworden. Ik ben in ieder geval niet helem��l krankzinnig."
Laten we het even hebben over Real Gone. In de biografie noem je de plaat een electric pill box. Wat moet ik me daar bij voorstellen?
"Ach, het beestje moet een naam hebben. Ik had het ook een 'albino zeewolf' kunnen noemen. En dan zou jij zeggen: 'Goh, d�t is interessant. Vertel mij eens wat meer over die albino zeewolf: hoe klinkt hij?' Ik had het de hond met drie benen kunnen noemen en dan n�g zouden er journalisten zijn die het bloedserieus zouden nemen. Laat ik zo zeggen: het is een sterke plaat voor sterke mensen. Hou je van sterke koffie en van sterke vrouwen? Dan is dit jouw album."
Die link met sterke koffie snap ik nog, die met vrouwen ontgaat me eerlijk gezegd.
"We zijn allemaal spinnen. Als de mannetjesspin zijn web maakt, loopt hij vanuit midden naar de buitenkant van het web en gaat op een van de bevestigingsdraden zitten. Met zijn poten gaat hij dan die draad bespelen, waardoor er een geluid ontstaat dat alleen kan worden opgevangen door een vrouwtjesspin. Vrouwen zijn er gek op en trappen in die val. De mannetjesmensen op onze planeet hebben dat in feite ook altijd gedaan. En doen dat nog steeds. We klimmen op een podium, we proberen een geluid voort te brengen waar de vrouwtjes gek op zijn en we proberen ze te schaken. Ik maak al meer dan dertig jaar webben."
Je hebt jouw vrouwtje toch allang gevangen?
"Ja, ja... 'tuurlijk."
Je hebt Real Gone in een vrij korte tijd opgenomen met een kleine groep muzikanten.
"Ja. Weinig poespas, weinig gezeur. Boem, boem! En klaar. De songs moesten een soort schilderijtjes worden waarvan de verf met een kanon op het doek is aangebracht. Poefffff, klaar... Poefffff, klaar, perfect. Zoals ik al eerder zei: het moest een plaat worden die lijkt op dansen zonder dat er iemand naar je kijkt. Stiekem in een hoekje je nieuwe pasjes uitproberen. Alsof je een geest probeert te fotograferen. Je moet alleen weten wanneer hij verschijnt en op het goede moment op het knopje drukken."
Je bent dus vooral impulsief te werk gegaan?
"Impulsief, maar wel gepland. Alles moet je plannen. Als je Franse parfum, Belgische chocolade en Chinees ondergoed wil hebben, dan moet je het op tijd bestellen. Als ik mijn kinderen meeneem naar de dierentuin, dan moet ik dat ook plannen. Het lukt mij niet om 's ochtends te zeggen: 'We gaan naar de dierentuin', om vervolgens een uur later al in de auto naar San Francisco te stappen. Die kids hebben namelijk altijd afspraken. Wat dat betreft zijn het net muzikanten: die hebben ook altijd afspraken, ook al is dat niet het geval een muzikant die zegt dat hij of zij een lege agenda heeft, wordt al snel niet serieus genomen. Ik haal mensen overal vandaan. Vroeger was ik bang om opnamen te plannen. Niet zozeer omdat de muzikanten misschien niet zouden komen opdagen, maar meer nog omdat ik niet zo zeker van mezelf was. Tegenwoordig ben ik toch meer de regisseur van het hele proces. Ik en Kathleen."
Wat voor eigenschappen moet een muzikant bezitten om met Tom Waits te kunnen werken?
"Ik wil graag geduldige mensen om mij heen die enige telepathische talenten hebben. Bij mij krijgen ze de songs namelijk niet op een blaadje aangereikt, ik geef ze slechts een vaag idee van waar ik naartoe wil. Dat is ook de reden waarom gitarist Marc Ribot zo nauw betrokken is bij Real Gene. Hij heeft een gevaarlijke geest en kan haarfijn mijn gedachten lezen. Mensen zoals hij, Larry Taylor en Les Claypool [Primus] begrijpen mijn muzikale taal."
Begrijpt Evert jouw taal? Je schijnt hier regelmatig op zijn piano te spelen.
"Dat doe ik zeker."
Wat speel je dan?
[Neuriet een voor mij volslagen onbekende melodie] "Mmmm, mm, mmm..."
Evert had nog nooit van je gehoord, h�?
"Hij denkt dat ik een of andere superster ben: de Michael Jackson van Petaluma, h�h�. Evert is een goed mens. Een purist, een man die eigenlijk niet in deze tijd hoort. We hebben het regelmatig over Nederland en over een zekere Clemens VandeVen. Elke keer als ik hier kom, laat hij me een cd-tje van hem horen. En het klinkt niet eens zo gek. Volgens Evert is Clemens een superster in Nederland, maar dat geloof ik niet echt. Hij is ook een rebel, heb ik begrepen. Hij komt uit een gegoede familie en heeft de overstap gemaakt."
Wat heb je met Little Amsterdam?
"Ach, wat jij ook hebt met je stamkroeg. Weet je dat Mark Howard [technicus van Waits, Bob Dylan & Daniel Lanois] en ik eigenlijk van plan waren om Real Gone hier op te nemen? We wilden hier gewoon wat mobiele opnameapparatuur neerzetten. Dat hadden we in twee uur tijd kunnen doen, dus het was organisatorisch niet onmogelijk. Evert had alleen zijn kroeg voor meer dan een maand moeten sluiten en dat gaat hij echt niet doen. Het had wel perfect bij Real Gone gepast, omdat de akoestiek hier de akoestiek uit een ver verleden is.
Je zei voor het interview tegen me dat je het een bizar idee vond dat journalisten van over de hele wereld hier naartoe waren gekomen om met jou over een plaat te praten...
"Ja, omdat het maar liedjes zijn. En daarvoor kom jij helemaal hier naartoe vliegen. Dat vind ik erg bijzonder. Je kunt het vergelijken met... Stel, ik koop iets. En aan de achterkant zit een stickertje met de tekst Made In Holland. "Na een paar jaar gaat dat ding kapot en ik bel naar Nederland met de vraag of ze even iemand over kunnen laten komen om het te repareren. Dat zou nogal ... exotisch zijn. Weet je wat trouwens ook exotisch is?"
Vertel.
"Kijk eens achterom. Zie je dat aquarium daar? Een grote bak voor een middelgrote vis, nietwaar? [In het aquarium zwemt ��n spierwitte vis met rode ogen] Dat is nu die albino zeewolf waar ik het over had. Toen Evert hem kocht, was het maar een klein visje. Een onbeduidend visje die tussen tientallen andere, grotere vissen zwom. Hij heeft ze allemaal vermoord. Systematisch, ��n voor ��n! Hij vrat ze op en nu is het een reusachtige vis geworden. [draait zich om naar de bar]
"Effert, hoe heet die zeewolf?
Evert: "Een albino zeewolf."
Waits: "Weet ik, maar wat is zijn naam?"
Evert: "Heeft 'ie niet. Ik geef dieren geen naam. Op het einde eet je ze toch op, of je moet ze in laten slapen. Zo'n naam zorgt alleen maar voor onnodige emoties."
Waits: "Ok�, dan geef ik 'm een naam. Laten we hem vandaag Al noemen. Al van albino."
Voor jouw voorlaatste album Mule Variations ('99) kreeg je een Grammy. Doet je dat iets?
"Ik ben daar helemaal niet mee bezig. Het is niet het soort dingen dat mij opwindt. Ik ben geen grote ster. Niet groot voor deze wereld. Ik ben net als die zeewolf: groot voor de bak waarin hij zwemt maar niet groot genoeg voor de oceaan."
Volgens mij kun jij gewoon niet tegen complimenten.
"Ach, weet je, iedereen kan wel iets goeds. Ik kan liedjes schrijven, maar als vanavond mijn toilet overstroomt, dan heb ik daar niets aan. Ja, ik kan hard gaan zingen en hopen dat die drol vanzelf weer terugdrijft in de wc-pot. Maar dat zal niet gebeuren. Wij zijn geneigd om bepaalde dingen ernstig te overdrijven. Het ophemelen van songschrijvers is er daar eentje van. Mijn kinderen houden niet van mij omdat ik muziek maak - sterker nog, het interesseert ze totaal niet. De dingen die ik hen geef als vader, hebben niets met muziek te maken."
Ben je altijd eerlijk tegen je kinderen?
"Mmmm, da's heel moeilijk. Je liegt eigenlijk continu. Als je in de auto zit en je probeert stiekem een snoepje open te maken, hoor je vanaf de achterbank: 'H� pa, wat is dat?' Niets jongens, helemaal niets. Tot ze de kersengeur ruiken, dan ben je betrapt. Volwassenen maken misbruik van het feit dat ze hier al wat langer zijn. Mijn kinderen zijn wat dat betreft eerlijker dan ik."
Ook over je muziek?
"Ja, ze horen hoe het bij ons thuis ontstaat, dat proces maken ze helemaal mee. Als ik 's avonds rond de klok van zeven uur thuiskom, dan laat ik meteen horen wat ik die dag heb opgenomen en hun oordeel is hard maar eerlijk. Wist je dat een van mijn zoons als dj meespeelt op een van de nieuwe liedjes? Het begint een beetje een familiezaakje te worden."
Hou je van touren?
"Het blijft iets aparts. Je moet het jezelf naar de zin maken. Ik neem altijd mijn eigen koffie, mijn eigen chocolade en mijn eigen lakens mee. En als ik geen zin heb, dan ga ik ook gewoon niet. Simpel. "Heb jij Spinal Tap gezien? Dat was geen komedie, dat was een drama. Een geweldig drama. Ik heb gehuild toen ik Spinal Tap voor de eerste keer zag. Het was zo triest om muzikanten te zien die zich in een harnas hadden gehesen waarvan de sloten waren dichtgelast. Spinal Tap staat niet alleen voor de muziekscene van de jaren tachtig, maar zeker ook voor die van nu. Mijn vrouw zei constant tegen mij: 'Kom op Tom, dit is niet tragisch, dit is geweldig grappig'. Maar ik werd er alleen maar depressief van. Het weerspiegelde de zwarte kant van het muzikant zijn. De ellende waarmee je geconfronteerd wordt, het onbegrip van de mensen om je heen... Het is een virus die elke tourende muzikant bezoekt."
In de herfst van 1985 zou je in Nederland spelen, maar je werd door de douane op Schiphol gearresteerd. Weet je nog wat er toen allemaal precies is gebeurd?
"Ik werd aangehouden omdat ik geen paspoort bij me had en er als een sloeber bijliep. Een van die douaniers wilde weten hoeveel geld ik op zak had. Ik had dus niks bij me. Die man noemde mij een hond en ik werd zo kwaad dat ik mijn middelvinger heb opgestoken. Toen hebben ze me vastgezet. Na uren werd ik geroepen en mocht ik een kamertje binnengaan. Ik dacht dat alles opgelost was, maar toen ik binnenstapte, viel de deur meteen in het slot. In dat hok zaten vier Portugese hoeren, een vijfjarig jongetje dat door zijn ouders alleen was gelaten, en ik. Na een tijdje hebben we sandwiches en koffie met elkaar gedeeld en probeerden we via een raam naar de kleurentelevisie te kijken waar de bewakers bij zaten. Dat hok was volledig ondergespoten met graffiti, ik vond het geweldig. "Daarna ben ik een tijdje niet meer in Nederland geweest, omdat ik baalde van al dat gedoe. Maar het was natuurlijk mijn eigen schuld. Ik was een wilde jongen in die tijd en ik wist niet waar ik mee bezig was. Als muzikant was ik klaar voor de roem, maar als persoon nog lang niet. Nu is het ok�. Na dat incident heeft mijn vrouw me verboden om ooit nog zonder haar op pad te gaan. Volgens haar ben ik te onvoorspelbaar om alleen in een vliegtuig te stappen - dat is ook best eng. Dus Kathleen zorgt er nu voor dat ik mij niet meer zo gedraag. Als wij weggaan, komt ze nog steeds met dat akkefietje in Amsterdam aanzetten. Dan zegt ze tegen mij: 'Kom op Tom, doe dat sportieve witte jack aan. Je weet wat er gebeurde in Amsterdam? Zorg dat je er goed uitziet'. Ik ben mij veel meer bewust van de indruk die ik op mensen maak."
Speel je dan een rol, of ben je altijd jezelf?
"Elke dag heeft een mens momenten waarbij duivelse gedachten en hemelse gedachten boven komen borrelen. In The Black Rider heb ik dat naar voren willen brengen: de duivel is geen man, maar iets wat in je hoofd zit. Het zijn de donkere krachten van de aarde. Je hebt twee legers: een donker leger en een licht leger, alleen heeft het donkere leger altijd net ��n speer meer. Ook ik ben ooit gevallen voor het leger van de duivel, maar er zijn manieren om weer te deserteren. Kathleen heeft mij daar een handje bij geholpen."
Op Real Gone staat een song die Circus heet. Jij schijnt iets te hebben met circussen, waar komt die fascinatie vandaan?
"Wel, de roots van rock & roll zijn voortgekomen uit het circus. En circussen staan voor corruptie en voor angst. Weet je dat vroeger op maandagavond alle circussen en theaters gesloten waren? En weet je waarom? Omdat op maandagavond altijd criminelen in het openbaar werden opgehangen. Daar voelden circusartiesten zich enorm toe aangetrokken, dat was hun avondje uit. De beste show van de week. Mensen houden van gruwelijkheden. Ik ook."
Over gruwelijkheden gesproken, wat wil jij dat mensen op je begrafenis draaien?
"Da's een moeilijke. De nacht dat ik hoorde dat Ray Charles was overleden, was ik op een feestje. Ik heb toen zijn nummer Cryin' Time aangevraagd. Het is een mooi idee: je zingt iets door een buis, wat vervolgens op een rond ding wordt vastgelegd. En na je dood wordt het afgespeeld en klinkt het nog exact zo fris als op die dag dat jij dat inzong. Het is eigenlijk hetzelfde als dat ik nu een maaltijd voor je klaarmaak, jij het over dertig jaar opeet en het nog precies hetzelfde smaakt als vandaag. "Maar goed, wat zou ik laten draaien op mijn begrafenis? You Are My Sunshine van Ray Charles. [Zingt het eerste couplet] Wat een stem had die man. Wat een stem. Weet je dat ze hem hebben begraven met zijn zonnebril op? Hij zag er geweldig uit. In die kist, maar ook toen hij leefde. De man die Ray Charles aankleedde moet echt een onderscheiding krijgen. Ik heb hem ooit ��n keer ontmoet op een vliegveld en hij zag eruit als Mohammed Ali. Hij had een geweldig pak aan en werd omringd door allemaal van die enorm brede mannen. Ik ben naar hem toe gestapt, pakte zijn hand en zei tegen hem: 'Dank je Ray. je bent geweldig'."
En, herkende hij je?
"ja, direct... Huh, waar heb je het over? Die man was blind!"
Notes:
(1) Little Amsterdam: Further reading: Little Amsterdam