Tom Waits -

Title: Tom Waits
Source: Het Volkskrant Magazine (The Netherlands) by Gijsbert Kamer. Photography by Lukas G�bel
Date: Flamingo Resort Hotel & Conference Center 2777 Fourth Street, Santa Rosa, CA. February/ March. Published: May 4, 2002
Keywords: Alice, Blood Money, Mule Variations tour, success, Woyzeck, public image, acting, Kathleen, Johnny Eck

Magazine front cover: Het Volkskrant Magazine. May 4, 2002

Accompanying pictures

Flamengo Resort Hotel, Santa Rosa/ CA. February/ March. Published: May 4, 2002. Credits: photography by Lukas G�bel

Tom Waits

� ik heb me veel excentrieker voorgedaan dan ik ben �

'Liedjes zijn onschuldige kleine werktuigjes die energie kunnen opwekken bij de luisteraar, of die troost kunnen bieden. De kracht van muziek is beperkt. Muzikanten moeten niet denken dat ze grote veranderingen kunnen bewerkstelligen. Als je al het onrecht, racisme en gebrek aan compassie ziet, valt het zwaar om niet pessimistisch te worden.' In gesprek met Tom Waits, van wie maandag twee cd's verschijnen.

Torn Waits is niet maf, hooguit enigszins mentaal gestoord en licht schizofreen, zegt hij zelf, 'De Waits die hier tegenover je zit, is ook een ander dan die man die straks naar huis rijdt en daar de kippen voert. Dat verschil houd ik voor mezelf. Maar er zit inderdaad een paradox in. Als entertainer ben ik een publiek figuur en ik wil graag dat zo veel mogelijk mensen mijn muziek kunnen horen. Tegelijkertijd wil ik hier in Californi� zo anoniem mogelijk door het leven gaan. Interviews met lokale bladen geef ik niet, terwijl ik wel heel Europa laat langskomen. Dat is raar ja, maar ik moet er echt niet aan denken dat ik bij de bloemist kom die zegt: h�, ik zag uw kop gisteren nog in de krant.'

Liedjes schrijven en spelen, Waits (52) noemt het een raar ambacht. 'Maar wel mijn ambacht, ik kan ook niks anders. Je kunt in vijf minuten een liedje schrijven dat je je hele leven blijft zingen, of een eeuwigheid werken aan een nummer dat je na ��n studio-opname weggooit. Maar belangrijk? Nee. Wetenschappers en hersenchirurgen, die zijn voor de mensheid veel belangrijker.

Dat mag zo zijn, door het muzikale oeuvre dat Waits de afgelopen dertig jaar heeft opgebouwd, kan hij zich meten met de allergrootsten. In de jaren zeventig maakte hij jazzy ballads waarin vooral de donkere kanten van het nachtleven werden bezongen. In de jaren tachtig zou hij met platen als Swordfishtrombones en Rain Dogs de popwereld verbijsteren: muziek die zowel avantgardistisch en vervreemdend was als traditioneel en ontroerend.

In de jaren negentig wijdde hij zich vooral aan de opvoeding van zijn kinderen. Tom Waits trok zich tijdelijk terug uit de popmuziek, nadat hij samen met theatermaker Robert Wilson in 1993 het muziektheater-stuk The Black Rider had gemaakt.

Begin 1999 verscheen het alom bejubelde en bekroonde Mule Variations. Anders dan Dylan, Young of Morrisson, voelde hij zich niet te goed voor het geven van tekst en uitleg. Maar dan wel op zijn eigen manier, bedong hij bij zijn nieuwe platenmaatschappij; niet te veel, en het liefst in de buurt, zodat hij 's avonds weer naar huis kon rijden.

Tom Waits liet de Europese pers naar h�m toe komen. In een Chinees wegrestaurant in het Californische Santa Rosa was het een week lang een komen en gaan van journalisten. Zijn optredens tijdens een korte Europese tournee liet hij programmeren in steden waar voor hem cultureel ook nog wat te halen viel: Warschau, Berlijn en Amsterdam of, vooruit dan maar, het nabijgelegen Den Haag. Zijn meereizende familie kon zich daar vermaken in de musea en zich verdiepen in de historie van Europa. Met zijn vrouw en oudste zoon Casey Xavier bezocht hij het Stedelijk Museum in Amsterdam, en hij kreeg de staf van het Louvre zover de zalen op een gesloten dinsdag speciaal voor hem open te stellen.

De tournee die volgde op Mule Variations was, net als de plaat, een succes. Waits kreeg weer lol in het muzikantenvak, en als het op zijn manier verder kon, dan wilde hij nog weleens een plaat maken, en vooruit, dan mochten er ook wel weer wat journalisten komen.

Dit keer heeft Waits een week lang overdag een hotelkamer in Santa Rosa tot zijn beschikking. Op tafel liggen stapels boeken en cd's. Het oogt als een knusse huiskamer, de gastheer biedt een glaasje fris aan en zet voor zichzelf een potje thee. Drie jaar geleden gaf Waits vriendelijk, maar ook een beetje nerveus en ontwijkend, uitleg over zijn bezigheden ('ik heb een tijd in de verkeersschool doorgebracht en een diploma dubbel parkeren behaald'). Dit keer gedraagt hij zich aanmerkelijk zelfverzekerder: dat heeft, geeft hij direct toe, te maken met de warme ontvangst die Mule Variations ten deel is gevallen.

Waits: 'Een Grammy en goede verkoopcijfers, dat is niet waarvoor ik het doe. Maar als ik van iedereen hoor dat zes jaar geen platen maken funest is, dan ga je toch aan jezelf twijfelen. Dan is zo'n blijk van waardering een mooie stimulans. Misschien had ik me anders wel weer op m'n boerderij teruggetrokken en de liedjes voor mezelf gehouden.'

Waits erkent nu dat zijn grootste zorg was of hij met zijn muziek de luisteraar iets nieuws te bieden had. Rond het verschijnen van Mule Variations deed Waits zijn onzekerheid af met luchtige grapjes, maar in diverse liedjes kon je horen dat zijn comeback vergezeld ging van grote twijfels. 'I've seen it all boys, I've been all over ( ... ) I hope my pony knows the way back home', zingt hij in Pony.

'Ja, misschien was het wel een kwestie van zelfvertrouwen. Voor het schrijven van liedjes pak ik zo'n recorder als hier voor me staat, stap in de auto, ga rijden en mompel wat in het apparaat; alles dat in me opkomt. Zo gepiept. Het vervolgens opnemen, daarover twijfel ik lang. Voor de laatste platen zijn we de studio ingegaan met een stel antieke microfoons, die geven aan de platen een speciaal geluid.'

Waits spreekt in meervoud, want in zijn tomeloze enthousiasme na Mule Variations besloot hij twee platen te maken, die volgende week tegelijk uitkomen. 'Ongebruikelijk? Ze waren gewoon tegelijk klaar en het geeft de mensen wat te kiezen. Vis of vlees, penne of macaroni. Ze kwamen tegelijk uit de oven. De een heeft er alleen wat langer in gestaan.'

Blood Money en Alice zo heten ze. Beide zijn opnieuw gelieerd aan stukken muziektheater waaraan Waits met Robert Wilson heeft gewerkt. Blood Money bevat liedjes die Waits een paar jaar geleden schreef voor hun bewerking van het in 1837 door George B�chner geschreven sociaal-politieke theaterstuk Woyzeck. Het werd in november 2000 in Kopenhagen opgevoerd, maar volgens Waits staan de liedjes op zichzelf, net als het materiaal van Alice. Liedjes van deze cd zijn geschreven voor de door Wilson geregisseerde avant-garde-opera Alice, die in 1992 in Hamburg in premi�re ging.

'Twee platen met liedjes die door mijn vrouw uit een oude doos zijn gehaald. "Die moet je opnieuw gaan spelen", zei ze. Ik vond van niet, ik had net een stel nieuwe songtitels in mijn hoofd. Tijuana Moon, Ghetto Buddha en Spaghetti Meatballs, daarmee wilde ik aan de slag. Maar mijn vrouw had gelijk, die liedjes konden met een paar kleine aanpassingen heel goed op zichzelf staan. Dat ze voor andere doeleinden zijn geschreven, doet er niet toe. Ik zeg het er eerlijk bij, ik had ook kunnen zeggen dat ze in 1939 zijn geschreven, en dat ik ze in een sigarendoos op de markt heb gevonden, of dat ze tevoorschijn zijn gekomen bij een veiling van inboedel van Jacky Kennedy. Waar liedjes vandaan komen doet er niet toe, het gaat erom dat ze er zijn.

Waits denkt even na over de vraag hoe de twee platen verschillen. 'Alice is dromeriger, Blood Money grauwer en realistischer. Noem Alice gerust vrouwelijker, of lieflijker.' De opera ging indertijd over de liefde van auteur Lewis Carroll voor Alice Lidell, het meisje dat hem inspireerde voor Alice In Wonderland. Waits: 'Dat is andere koek dan een verhaal als Woyzeck, dat gaat over een frontsoldaat die krankzinnig wordt.'

De liedjes van Blood Money laten Waits van een ongekend pessimistische kant horen, met titels als Misery Is The River of The World of Everything Goes To Hell en regels als Life is a Mistake All Day Long of If You Live in Hope You're Dancing to a Terrible Tune. Waits waarschuwt in God's Away on Business dat het 'schip zinkt'.

Heeft die teneur misschien te maken met de recente Amerikaanse geschiedenis? 'Je bedoelt 11 september? Nee, de liedjes dateren allemaal van voor die datum. Ik zou ook niet zo gauw weten hoe ik mijn gevoelens over die dag in de juiste vorm zou moeten gieten. Liedjes zijn onschuldige kleine werktuigjes die energie kunnen opwekken bij de luisteraar, of die troost kunnen bieden. That's it, de kracht van muziek is beperkt. Muzikanten moeten niet denken dat ze grote veranderingen kunnen bewerkstelligen. Als je al het onrecht, racisme en gebrek aan compassie in dit land ziet, valt het zwaar om niet pessimistisch te worden.'

Die 11de september vorig jaar werd Waits vroeg uit zijn bed gebeld door vrienden, het was in Californi� zes uur in de ochtend toen het eerste vliegtuig zich in het World Trade Center boorde. Of hij onmiddellijk zijn tv wilde aanzetten, want er was iets vreselijks aan de hand. 'Maar ik heb geen tv, al jaren niet, en was dus aangewezen op mijn radio waar ik een uur naar heb lopen zoeken. Toen was het kwaad al geschied.

'Het verbaasde me dat er op de school van mijn kinderen eigenlijk zo weinig mee werd gedaan. Daar werd geen enkele poging ondernomen oorzaken te achterhalen. Direct werd overgegaan tot het demoniseren van moslims en er ontstond een run op boeken over de islam. Niet uit interesse voor die godsdienst, maar om bescherming te zoeken tegen een volgende aanslag. Wel een beetje laat, toch?

'Ik ben er behoorlijk cynisch over. Ergens zit iemand in een grot gras te eten, in Beverly Hills zit iemand tegelijkertijd in een hotel champagne te drinken. Allemaal ongelijkheid. Het is een wrange vorm van ironie: de communicatiesystemen zijn onge�venaard, tegelijk is er nog nooit zo veel onbegrip geweest. Maar communicatie gaat niet over faxmachines of internet; het gaat om de woorden die je verzendt.'

Over dit soort dingen wordt veel gepraat in huize Waits, een afgelegen boerderij in Petularna County. Zijn twee zonen (9 en 16) wonen nog thuis, dochter Kellesimone (18) gaat bijna studeren. 'Geen idee wat ze gaat doen, ze kan aardig tekenen en lijkt me creatief. Ik wil haar natuurlijk steunen, maar ik zal haar nooit aanraden de entertainmentkant op te gaan.

'De meeste mensen in de showbusiness komen uit gebroken gezinnen, of hebben iets ellendigs meegemaakt. Rock 'n' roll is een circus waarvoor mensen van huis weglopen om erbij te mogen horen. Ik ook, mijn kinderen hopelijk niet.' Het liedje Eyeball Kid op Mule Variations is, bekent Waits ook autobiografisch: 'He grew up on a trailer by the time he was nine he rolled off to join the circus... Hail, hail the Eyeball Kid.'

Waits: 'Ik was bijna 10 toen mijn ouders scheidden. Ik ging in San Diego veel om met kinderen van zeelui. Die hadden ook vaders die altijd weg waren, dat stelde me een beetje gerust, denk ik. Maar ik zocht wel de gekte op: ik wilde ook ergens bij horen, en dat werd de freakshow die rock 'n' roll heet.'

Een echte excentriekeling als Eyeball Kid is hij niet. 'Ik heb me altijd veel excentrieker voorgedaan dan ik ben. De mensen die ik bewonderde toen ik begon - Kerouac, Burroughs en Ginsberg - dat waren echte excentriekelingen. Ik speelde vooral een rol. De rol van dronkelap ja, maar dat w�s ik ook meestal. Puur uit onzekerheid. Ik stond er op het podium bij als een ingroeiende teennagel, stopte mijn hoofd het liefst in mijn eigen ass. Ik was ook voortdurend bang dat iemand me op de schouder zou tikken en me zou vragen wat ik nu eigenlijk dacht dat ik aan het doen was. Ik zou ze werkelijk geen antwoord hebben kunnen geven.'

Aan die periode van onzekerheid, volgens Waits kenmerkend voor de eerste fase van zijn loopbaan, kwam in 1980 een eind. Vanaf 1973 was Waits vooral chroniqeur van het nachtleven. Hij zong over hoeren, pooiers, nachtbrakers, verschoppelingen en verstotenen. 'Ik dreigde een soort karikatuur te worden, ook omdat ik me muzikaal en tekstueel op geen enkele manier ontwikkelde.'

Dat veranderde toen Waits in 1980 in contact kwam met regisseur Francis Ford Coppola. Die had Waits' duet met Bette Midler gehoord (I Never Talk To Strangers op de plaat Foreign Affairs uit 1977), en wilde iets soortgelijks in de muziek voor zijn film One From The Heart. Coppola zou Waits inwijden in het acteursvak. Waits: 'Door het acteren ben ik me op het podium meer mezelf gaan voelen en minder een rol gaan spelen.' Ook ontmoette Waits in Coppola's Zoetrope Studio's Kathleen Brennan, met wie hij tot op de dag van vandaag getrouwd is.

'Zonder Kathleen was ik dood geweest, geen twijfel. Of anders misschien barpianist in The Coach And Horses, uitbetaald in fooien en gratis drankjes. Voordat ik Kathleen ontmoette functioneerde ik niet. Naar een bank gaan, een rijbewijs aanvragen; de gewoonste dingen kon ik niet. Ik had weinig tot geen sociale vaardigheden. Dat kon ik in mijn liedjes verdoezelen, daarbuiten niet.'

Kathleen was het ook die Waits een eigen stem gaf. De muzikale trendbreuk op Swordfishtrombones (1983), had Waits vooral aan haar te danken. 'Ik dacht dat ik geen uitzonderlijk talent had, vandaar dat ik deed alsof, Kathleen vond terecht dat ik me aan dat kroeggelal moest ontworstelen en dat ik andere instrumenten moest gaan zoeken. Geen saxofoon, wel een marimba en een stoomorgel. Ze had gelijk.'

Waits en Brennan schrijven sindsdien de meeste liedjes samen, ook op platen als Rain Dogs, Frank's Wild Years en Mule Variations. 'Zoals we alles samen doen. Koken of liedjes schrijven: maakt niet uit. Jij wast, ik droog; jij houdt de spijker vast, ik ram erop. Ik geef het ritme aan, jij doet de melodie. Allemaal heel simpel. Het vinden van een rustige plek is lastig. Thuis hebben we onze kinderen en dieren die jaloers zijn. Een hotelkamer boeken en er een vleugel naar binnen rijden is ideaal, maar praktisch moeilijk. Je ziet wel, het leven van een entertainer is ingewikkeld.'

Waits lacht, en staat op van tafel. Op een kast ligt een stapeltje boeken.'Ik zal eens laten zien wat voor mij de ultieme entertainer is, hij is ook de man die op Alice model staat voor Table Top Joe.'

Waits laat een foto zien van een man aan een piano. Hij heeft een tuxedo aan en heeft geen benen. 'Johnny Eck heet ie. Hij had jaren geleden samen met zijn tweelingbroer een vaudeville-act. Ze leken sprekend op elkaar, zijn broer had w�l benen. In hun act liet de ��n zogenaamd zijn benen afzagen. Wow wat een act. Johnny was ook nog eens een buitengewoon goede pianist.
Wat ik in dit soort mensen bewonder, is dat ze hun eigen tekortkomingen zo goed exploiteren. Je hebt een handicap, maar maakt gebruik van die unieke eigenschap. Dat is de kern van het artiestendom. Entertainers zijn mensen met een gebrek of een handicap, die daarmee hun voordeel doen.'

Popmuziek heeft volgens Waits steeds meer de functie van sieraden. 'Jewelry for the ears, behalve hiphop, want dat gaat nog ergens over. Geen ramp, zo is het ook altijd geweest. Vroeger had je ook bubblegum-pop. En, weet je, soms kun je ook behoefte hebben aan gewoon een liedje dat je vermaakt bij een tochtje naar de supermarkt. Zo'n liedje wordt gemaakt door hele verstandige mensen. Een andere keer wil je weer wat meer geprikkeld worden, dan kom je toch weer uit bij maffe excentriekelingen.'

Notes:

N/A