Tom Waits

Tom Waits zet zijn theatermuziek op twee cd's. Een droom en een nachtmerrie

Ineens heeft Tom Waits twee cd's klaar. De excentrieke Amerikaan met de grafstem toont zich op ,,Alice'' en ,,Blood money'' van een verrassend zachte kant. Beide platen laten werk horen uit twee theaterproducties.

VANAF het begin was hij anders. Waar jonge muzikanten vooral op ritme werken, en pas later de melodieuze wereld leren verkennen, begon de jonge Tom Waits als een sentimentele, ,,oude'' zanger van pianoballades. Hij schreef songs als ,,Ol 55'' en ,,The heart of Saturday night'', en stevende af op een carri�re als fournisseur van Californische countryrockers als The Eagles.

Maar plots veranderde alles. Waits begon een hoekige ritmetaal te gebruiken en beende zijn melodie�n uit. Zijn krakende bluesstem scheurde de lucht uiteen en trok voren in de donkere aarde. Swordfishtrombones, zijn ,,overgangsplaat'' uit 1983, is een van de vernieuwendste rockplaten. Ze was een inspiratiebron voor een hele generatie muzikanten, een ooropener voor talloze luisteraars.

Maar tegelijk bleef hij ook traditioneel, want Waits is in de eerste plaats een verteller. Als ballademan vertelde hij al verhalen, en zoals over alles heeft hij daarover een theorie: ,,Het valt me op dat de mensen die weten wat er �cht gebeurde, geen kik geven. Maar zij die het niet weten, zwijgen geen seconde. Verhalen gaan over wat we uitvinden, niet over wat gebeurde. We vinden het allemaal fantastisch om van iets een verhaal te maken omdat we zo de wereld structureren. Ik hou van bijgeloof, van vreemde en ongewone dingen. Van Afrikaanse folklore, pistoolhelden en sprookjes.''

Het voorbije decennium vond hij voor zijn verteldrang steeds vaker een uitlaatklep in de theaterwereld, onder meer in diverse producties van Bob Wilson. De songs op zijn twee nieuwe platen komen deels uit twee van die producties, Alice en Woyzeck. De eerste productie verzorgde hij in Hamburg, in de winter van 1992 -- ze liep achttien maanden. De tweede ging in premi�re in november 2000 in Kopenhagen en toerde daarna door Europa.

Maar platen zijn geen verslagen van theaterproducties, ze staan ook op zichzelf. ,,Je moet vergeten waar de songs vandaan komen, want al wat telt, is dat je een betekenisvolle film voor de oren maakt'', legt Waits uit. ,,Alle songs achter elkaar vormen een zin, waarvan je hoopt dat die de luisteraar verbaast en naar een andere plaats brengt. Alice is dromerig, vrouwelijk, zelfs geobsedeerd. Blood money gaat over bloed, aarde, carnaval, agressie. De ene is melodischer, de andere ritmischer.''

Alice is zijn ,,verloren meesterwerk'', een plaat voor het kind in de volwassene (en omgekeerd), met de fascinatie die Lewis Carroll voor Alice Liddell koesterde als leidraad. Blood money ligt meer in de lijn van zijn vorige platen, een donkere afdaling in diepe menselijke lagen. De songtitels spreken voor zich: ,,Everything you can think'' van Alice staat tegenover ,,Everything goes to hell'' op Blood money.

-- Wat is het verschil tussen liedjes maken voor het theater en voor een plaat?

Tom Waits: ,,In het theater werk je samen met andere mensen, en die hebben een mening over je werk. Ze zeggen dat ze een deur wilden waar jij een raam voorzien had. Je moet je afvragen of de persoon die je songs zal zingen, er ook van zal houden. Je probeert je liedjes in te passen in het emotionele landschap van het stuk. Al die dingen. En het is erg belangrijk dat het klikt. Je kan niets forceren. Alleen al terugdenken aan Woyzeck doet me huiveren omdat het zoveel werk was. Maar je doet het omdat je van de mensen houdt met wie je werkt.''

-- Deze liedjes waren niet bestemd om op een cd te belanden. Maakt dat geen verschil?

Ik koester de theorie dat songs meestal niet willen worden. Ze zijn als wilde vogels die je in een kooi probeert te vangen, maar die heel gemakkelijk kunnen sterven terwijl je dat probeert. Dat is wat je op zoveel popplaten hoort: dode cadavers. Je moet dus heel voorzichtig zijn: speel niet teveel met het poesje. Het vreemde is dat je als artiest toch wil opnemen. Waarom proberen we ons niet gewoon te herinneren? Omdat we vergeten, uitvinden, opsieren en verkeerd inschatten. Dus willen we de dingen die we zien controleren. We willen de camera. Maar los daarvan, ik heb die songs weggegeven voor de producties, en nu wilde ik ze ook op mijn manier brengen.''

-- U vertelt graag verhalen. Waar komen ze vandaan?

Van overal. Ik verzin ze gewoon. Ik vind ��n regel die me aangrijpt. De verbeelding is een plaats waar je altijd welkom bent. Je kijkt naar mensen in de kamer en begint te fantaseren zonder ook maar de geringste aanwijzing te hebben over wie ze zijn. Ik doe het de hele tijd, het is mijn tweede natuur. Maar het is geen kwelling. Denken over melodie en dissonantie, dat is mijn kwelling.

-- Melodie en dissonantie zijn uw belangrijkste wapens. Hoe gaat u met die elementen om? Waar komt uw interesse voor klank vandaan?

Ik ben dyslectisch, en heb concentratiestoornis (Waits lijdt aan ,,attention deficit disorder'', red). Ik ben dwangmatig en obsessief. Dus moest ik een middel vinden om toch uit te blinken. Iedereen vindt zijn eigen niche waar hij weet wat hij doet, of dat ten minste kan pretenderen. Ik heb mijn klank gevonden door mijn instinct te volgen. En naar anderen te luisteren. En omdat mijn vrouw (Kathleen Brennan, red.) me hielp.

-- Hoe zou u uw creatieve relatie met Kathleen omschrijven?

Zij is de ware. Ik weet niet wat ik zou doen als ik haar niet ontmoet had. Ze gaf me de moed om in de studio te gaan zonder een producer en mijn zin te doen. Vroeger gaf niemand geld aan een artiest zonder er een waakhond op te zetten. Ze zagen je als een kind, dachten dat je alles zou opdoen aan drugs. En ze regelden alles voor je. Kathleen zei dat ik kon doen wat ik wilde. Daar had ik nooit aan gedacht. Het was beangstigend en opwindend tegelijk. We hebben harde jaren gekend, want je scherpt elkaar als messen. En iemand moet soms opstaan en zeggen dat je slecht bezig bent. Daarvoor is veel vertrouwen nodig. Vroeger was ik vooral met mezelf bezig, en wilde ik naar niemand luisteren. Nu kan ik het verdragen.

-- U leeft op het platteland. Be�nvloedt dat uw werk?

Nee. Het gebeurt allemaal in mijn hoofd. Ik leef op de buiten omdat ik kinderen heb. In het weekend ga ik naar de stad, vroeger was het andersom. Maar ik mis het stadsleven niet. Ik werk vooral 's ochtends, omdat alles dan fris is, en schoon en als nieuw. Ik heb een hekel aan de namiddag, dan ben ik niets waard.

-- Hoe bent u eigenlijk in de muziek terecht gekomen?

Je hebt iets wat andere mensen doet lachen en dan begin je te denken, hoe kan ik daar geld mee verdienen? De grote neus, het kale hoofd, de bebaarde vrouw: daarmee beland je in het circus. Wat mij betreft, ik was slecht in sport en liep een beetje vreemd. Ik kleedde me anders. Mijn vader ging weg toen ik tien was en vanaf dan zocht ik een vaderfiguur. Ik trok naar vrienden en eindigde in de keuken bij hun vaders en hun platencollecties. En dan realiseer je opeens dat er ergens een plaats voor je kan zijn. Ik heb altijd geweten dat ik weg kon lopen om bij het circus te gaan.

-- En onderdrukt u dan uw excentriciteit wanneer u zelf kinderen hebt?

Helemaal niet, zolang je zelf maar een volwassene blijft. Weet je, het klikt uiteindelijk allemaal. Mijn kinderen zijn niet bang om te zeggen wat ze denken. Ze wijzen en lachen de hele tijd, zoals mijn vrouw. Dus, het is allemaal mooi.

Tom Waits, ,,Alice'' en ,,Blood money'', Anti 6632 en 6629 (verdeling PiaS). De cd's verschijnen op 6 mei. �Copyright � ifa

Notes:

N/A