Accompanying picture

Belgian magazine "HUMO". October 1, 1992. Date: 1992 or earlier. Credits: photography by Jean Baptiste Mondino

Humo Sprak Met Diverse Verschijnselen

De mentale halfbloed Waits, Tom (42) heeft eindelijk een nieuwe - magistrale - elpee uit. Vijf jaar na de geblutste rockopera 'Franks wild years' is er nu 'Bone machine'. Wij blij, Waits blij, iedereen die van surrealistische vuilnisbakkenblues houdt: blij.
Wat heeft Waits in die vijf jaar beziggehouden ? De apocalyps, het einde van de wereld, zo blijkt uit 'Bone machine':
� Inderdaad, het einde van de wereld. Een onderwerp dat perfect in songs kan besproken worden, want de songs zullen m�t die wereld verdwijnen. Songs schrijf je sn�I, over gelijk welk onderwerp, om het even waar. Een song wordt - in tegenstelling tot een film - ter plekke geboren, je kan hem hier en nu uit klei boetseren. �

Interessant, maar waarom moet zo'n CD dan vijf jaar op zich laten wachten ?
� Je moet de WC-bak weer even laten vollopen, je moet de vloer eerst schoonmaken voor je hem weer kan bevuilen. Ik merkte niet eens dat de tijd voorbijgleed. En bovendien schrijf ik niet elke dag songs, ik moet eerst het besluit nemen dat ik er zal schrijven.�

Goed. Maar nu serieus. Vorig jaar zijn een aantal onuitgegeven opnamen uit 1972 op CD uitgebracht, onder de titel 'The early years'. Wat vind je van de toenmalige Tom Waits?
TOM WAITS � Ik vind hem... na�ef, zeer romantisch, jong en zot. Ik heb met die plaat niets te maken gehad, ik was er zelfs t�gen. Voor mij zijn het een soort kinderfoto's: ze herinneren me aan het tikken van de klok en hoeveel er sindsdien veranderd is.
� Maar goed: liever z� dan op je achttiende een geniale plaat maken en daarna alleen maar wegzakken. Een mens schrijft vaak songs voor hij er klaar voor is. Ik wist niet hoe ik moest beginnen, ik wilde het gewoon ook al had ik geen enkele muzikale ervaring. Na zo'n start draag je je muziek met je mee, groei je ermee op, maak je samen momenten van ongekende droefenis mee, woon je samen. �

Wilde je je met je eerste opnamen bij de bluestraditie aansluiten of dacht je al aan een eigen universum ?
WAITS � Ik weet niet precies waaraan ik dacht. Ik was een kleine jongen... Ik ben m�t de muziek volwassen geworden, nu is ze mijn werktuig, nu jaagt ze me geen schrik meer aan. Maar ik vind het nog altijd geen lollig idee om naar die oude opnamen van die kleine jongen te luisteren. Ongemak is zo ongeveer het enige wat ik er bij kan voelen. �

Wat was je relatie met de oude bluesmeesters?
WAITS � Zwarte muziek... in Amerika is dat onze Eerste Steen, ons fundament. Muziek die uit de kommer van het land is gegroeid. Nu moet ik zeggen: voor een jonge blanke is het ��n zaak om van die traditie te houden; er deel van uit te maken is een andere kwestie. Ikzelf pluk uit de blues wat me uitkomt: ik gebruik alles wat ik aan de wegkant vind en ik probeer er iets unieks mee te bakken.
� De basis van de Amerikaanse muziek is de slavernij. Een gegeven dat nog niets aan actualiteit heeft ingeboet: denk aan de recente rassenrellen in Los Angeles. Dat waren gebeurtenissen die al aangekondigd werden in duizend rapsongs. Alleen al daarom heeft rap zijn waarde: het gaat om muziek van de straat; rap is het ondergronds communicatienet van de zwarte gemeenschap, rap praat over racisme, geeft lucht aan frustratie en woede. Rap l��ft in tegenstelling tot de muziek van onze blanke voorvaderen - Ierse muziek, Schotse muziek, enzovoort. Soms zit me dat een beetje dwars.
� Ik ben indertijd totaal door de knie�n gegaan voor Howlin' Wolf, Muddy Waters, Robert Johnson, pioniers die de zwarte muziek vorm hebben gegeven. Ze gaven me een gevoel dat ik alleen maar met het volgende kan vergelijken je vindt op zolder een soort schatkoffer, of een werktuig dat van vader op zoon is gegaan en al generaties meegaat: een werktuig dat je kan gebruiken, als een bijl.
� Ik hou van mensen die invloeden uit verschillende hoeken samenbrengen. Thelonius Monk heeft mij diep ontroerd, hij was als een gebarsten spiegel. Bij hem hoor je de muziek uit de bordelen, en de geluiden van treinen, �n de muziek van een in smoking gehulde big band.
� Z�lf ben ik een soortement buikspreker: ik heb een pop en probeer er steeds nieuwe truukjes mee, probeer m��r benen en m��r armen te bewegen. Ik ben een restaurant dat allerlei kost serveert. Ik ben een Spaanse herberg. �

Luister je soms naar je platen uit je 'eerste periode', de platen v��r 'Swordfishtrombones'?
WAITS � Ik zoek geen inspiratie in mijn oude opnamen: het heeft geen zin je eigen verleden te plunderen.
� Een plaat is in feite de grafsteen waaronder de muziek van een bepaalde periode begraven ligt. Anderen kunnen ze opgraven, ervan houden; het is hun lichtbron, niet de mijne. Ik ga het elders zoeken, ik sta niet vol bewondering naar mijn eigen huis te staren. �

Vanaf 'Swordfishtrombones' heb je nieuwe muzikale horizonten verkend. Hoe heb je die bocht - van vrij klassieke pianoblues naar bizarre surrealistische dadamuziek - genomen?
WAITS � Voor mij leek het de natuurlijkste zaak ter wereld. Hebben jullie dat al gezien, een paard dat over de grond rolt, dat zich vol wellust in de modder neervlijt? (Imiteert paard en modder) Mmmmmm... Het moet goed doen om rond te kunnen wroeten in datgene waar je normaal gezien drie meter boven staat... Ik geloof dat ik drie meter boven mijn muziek stond en plotseling kon ik door de knie�n gaan en erin duiken, mij van kop tot teen erin wentelen, zonder bang te zijn. �

Wat heeft je daartoe gebracht?
WAITS � Frustratie... Ik vond dat mijn muziek steeds minder van mezelf bevatte. Ik voelde me als op de kermis, waar zo'n bord staat waar je je hoofd doorsteekt en het lijkt alsof je 't lichaam van een ander hebt (lacht). Ik wilde een foto met mijn eigen lijf op. �

Toch merkwaardig. zo'n bruuske ommezwaai.
WAITS � Ik liet mijn adolescenten-jaren achter me. Op een mooie dag word je wakker en ben je anders... Zo groeit men op.
� Muziek is een mooi avontuur. En avontuur is datgene wat mensen drijft. Ik heb voor het avontuur binnen de muziek gekozen, dat doe ik nog steeds. Een expeditie... die je naar schrikwekkende plekken brengt, plekken waar je niet levend van terugkeert. Dat soort relatie wil ik met muziek hebben. Een kogel afschieten en door het kogelgat kruipen; een fantastische reis, iets als een medisch experiment. �

Je muziek werd van Amerikaanse muziek ineens wereldmuziek.
WAITS � Omdat ik mezelf juist voor die wereld geopend heb. Ik heb het deksel van mijn hoofd gelicht en het als paraboolantenne gebruikt. In de muziek wil ik alles samensmelten wat ik hoor en het vervolgens naar eigen smaak omsmeden. Moeilijk is dat niet, je moet het alleen echt willen. Zodra ik mijn besluit had genomen, was ik klaar voor het avontuur. �

Je muziek steunt in grote mate op percussie en ritmiek. Zelf ben je geen percussionist. Ben je niet bang om op een gegeven moment de pedalen te verliezen?
WAITS � In de studio brand ik graag mijn vingers, wil ik mij tot bloedens snijden, wil ik aan het eind van de sessie open wonden voelen. Het is een goed idee om je door de muziek te laten neermeppen.
� Ik ben geen drummer maar ik begrijp percussie-instrumenten, ik begrijp dat het goed is om percussie te spelen als je gek bent. Ik ben tegelijk na�ef en vol vertrouwen, ik vertrouw mijn instincten. Ik heb geen muziek gestudeerd, ik heb geen technische basis. Soms denk ik dat ik met meer muzikale bagage v�rder zou komen, maar kom. �

Op 'Bone Machine' staat een lied dat 'Stripped Down' heet. 'Geheel Uitgekleed'.
WAITS � Ik ben een groot voorstander van naaktheid. 'Stripped down' was trouwens ��n van de mogelijke elpeetitels, Met op de hoes mezelf in uiteenlopende poses, naakt (glimlacht)... In de studio kan je een nummer fijn uitwerken. laag na laag toevoegen, tot je je afvraagt hoe het zou klinken als je naar het begin zou terugkeren. Zoals een papier-mach�-constructie: je vraagt je af hoe die eruit zou zien als je ze niet was gaan bewerken. Wat mij betreft moet je een song uitspuwen, uitkotsen. Op de wijze der kinderen. Op een gegeven moment bevinden ze zich in een song als in de buik van de walvis en beginnen ze met een stokje percussie te spelen op zijn gebit. En opeens opent de walvis zijn muil en belanden ze in open zee. �

Je doet ogenschijnlijk je best om alle moderniteit uit je muziek te weren: geen synthesizers, geen ritmedozen. Je muziek wordt almaar tribaler.
WAITS � Ik h�b niets tegen moderne instrumenten, wat dat betreft volg ik geen regels. Maar ik heb altijd veel tijd nodig om bepaalde dingen toe te eigenen. Bepaalde klanken spreken me directer aan, maken bijna automatisch deel uit van mijn universum. Meer moet je daarachter niet zoeken.
� Ik ga graag op geluidenroof, sleep de buit mee naar huis, om hem vervolgens z�lf te helen. Daarna bak ik die geluiden en eet ik ze op. Je kan geluiden naar je toetrekken en geheel de jouwe maken.
� Een ritmemachine slaat altijd op dezelfde plaats. Net als een stempel, die altijd op dezelfde plek neerkomt (doet alsof hij een stempel zet). Dat soort monotonie staat me tegen. Maar goed: het is allemaal een kwestie van smaak, nietwaar, alsof iemand je naar je favoriete merk van scheermes vraagt: Injector, Morning of Gilette? Of liever de goede zorgen van een ouderwetse barbier? Trekt u eerst uw schoenen aan en vervolgens uw broek, of omgekeerd ? (lacht). �

Goed. Laten we het even over je teksten hebben. Die zijn meer po�tisch dan politiek of sociaal ge�nspireerd. Komt het omdat je vol nostalgie terugdenkt aan een wereld die op verdwijnen staat?
WAITS � Dat mogen jullie beweren... maar ik weet het niet. 'In the colosseum' is naar mijn gevoel een protestsong, hij gaat over liet hedendaagse Amerika: 'Baldheaded senators splashing in the blood, the dogs are having someone who's screaming in the mud'. We zitten in volle verkiezingstijd. En er is niets veranderd sedert de oudheid, sedert de Romeinen in het Colosseum. �

Heb je de indruk dat we het einde van een tijdperk meemaken?
WAITS � Het zijn maar liedjes h�. Ik ben niet gekwalificeerd om over het einde der tijden te praten. Ik ben maar een vleesetend plantje of een... Peruviaanse olifant. Ik ben maar een arm blaadje dat aan een boom trilt. Ik zie de wereld niet als een honkbal die ik in mijn handpalm kan vangen. Vanuit mijn positie stuit ik wel op waarheden, maar dan alleen waarheden die voor mezelf functioneren. �

Een artiest is te klein en machteloos om de gang van zaken te be�nvloeden?
WAITS � We zitten middenin een communicatierevolutie. Een gevaarlijke faze, met tal van sombere tinten. Bepaalde zaken die we vroeger zelf deden geven we nu uit handen. We worden stap voor stap door machines vervangen .... En water wordt duurder dan benzine, maak d�t mee, een mens krijgt het er benauwd van. Kijk naar de expo in Sevilla: elk paviljoen vertegenwoordigt trots een land en je krijgt het gevoel dat die dingen alleen maar dienen om de verschillen tussen de landen aan te scherpen. Ze hadden toch beter ��n paviljoen, ��n dak, ��n podium gebouwd? In plaats daarvan krijg je een soort kermis die niets te maken heeft met de goede zaak waar het zogenaamd om draait.
� Maar goed, tussen dat alles zijn songs zeer ouderwetse dingen. Sommige liedjes hebben macht, dienen eventjes een bepaalde zaak. Daarna keren ze terug naar hun hol. �

Sedert enkele jaren ontstaan je songs in samenwerking met je vrouw, Kathleen Brennan. Had je geen moeite om iemand anders in je universumpje binnen te laten?
WAITS � We zijn al twaalf jaar een paar. We hebben samen kinderen. We houden van elkaar, reizen samen, vechten samen. In feite loopt het allemaal heel simpel en makkelijk. Af en toe zit ze me achterna met een braadpan... �

Zoals in de films 'Down by law'?
WAITS � Ja, dat soort ruzies hebben we... Neen, het gaat echt goed. Een mooie relatie, dat is het. �

Verlang je, artistiek gesproken, niet naar meer afzondering, meer intimiteit?
WAITS � Integendeel: idee�n uitwisselen vind ik prachtig, het creatieproces delen ook. Als je maar op de juiste partner valt, komt het samenzijn de creatie ten goede. Wie iemand vindt met een hart dat op hetzelfde ritme slaat is een zeer gelukkig mens. �

Misschien verklaart di� ontmoeting de bocht vanaf 'Swordfishtrombones'?
WAITS � Ja, zeer zeker. Je kan in het leven in een hoekje gedrumd worden, vastlopen in je eigen wereldje. Men verliest zijn nieuwsgierigheid, maalt niet meer om wat er buiten gebeurt. Mijn vrouw kent me nu zoetjesaan. Ze legt me dingen op, ze zegt 'Kijk hier, schat, kijk daar! Blijf daar niet zitten !' (lacht)... Een mens verandert, zo simpel is het. �

Je songs zijn als kleine verhaaltjes. We mogen veronderstellen dat schrijvers je evenzeer be�nvloed hebben als songschrijvers?
WAITS � Jullie mogen dat veronderstellen. Woorden... Soms wil je een song scheuren, levend opensnijden. Vervolgens graaf je een handvol woorden op en stop je die in de song, zoals je een kalkoen van vulling voorziet. Je stouwt er een zo groot mogelijk aantal woorden in en naait het beestje weer dicht. Sommige woorden zijn gevaarlijk, als krabbende nagels. Andere woorden maken je blij, zijn het merg van je werk... Je moet ze weten te temmen, dat is alles. Ik hou van de kracht van woorden... Henry Rollins is iemand die daar goed mee overweg kan. �

Jij houdt bijzonder veel van het woordje 'rain'.
WAITS � Ja, iedereen heeft zo zijn eigen troetelwoord, zijn favoriete metafoor, zijn beeld waarnaar hij of zij altijd terugkeert. Bij mij is dat 'rain'. Ik hou van meteorologische liedjes ik wil weten welk weer het in een song is, waar ik me bevind, of de wind waait, of het regent, of men door de modder ploetert... Ik wil precieze informatie, ik wil DETAILS. Ik heb een song graag een beetje onrustwekkend, gevaarlijk... Ik zoek naar di� dingen in andermans songs en ik verwerk ze zoveel mogelijk in de mijne. Liedjes zijn foto's die alleen jij kan zien, kleine filmpjes, voor de eeuwigheid bestemd. Dus kan je beter goeie beelden schieten, scherpe beelden. De boombladeren trillen, je voelt de rukwinden... Details zijn fundamenteel. Ze helpen mij om intenser naar een lied te luisteren. �

Waar haal je de personages die je muzikale wereld bevolken? Uit je romantische verbeelding of uit je leven ?
WAITS � Een beetje uit beide. Ik kies mijn personages op basis van de sympathie die ik voor hen voel, de verbondenheid. Je moet ze niet altijd gaan zoeken. Vaak vinden zij jou. Je wordt een soort songantenne en mensen komen je vragen: 'Verwerk mij in ��n van je songs! Nu! Pluk mij uit de wereld en prop mij in een song!' (lacht) Ze smeken en blaffen tot je toegeeft. �

Ben je niet bang om vastgepind te worden op je imago van straatloper/ boh�mien/ personage uit een song van Tom Waits?
WAITS � Wel euh... Ik heb een publiek beroep, en dat is een vloek en een zegen. Mensen hebben nu eenmaal graag aanknopingspunten, details waar ze hun fantasie�n aan kunnen ophangen. 'Oh, u bent toch die zanger met die rauwe stern ?' (Op trage, plechtige toon: ) 'hij heeft vandaag, zoals veel van zijn personages, de dood gevonden in de goot... Zijn deukhoed zat goed op zijn hoofd, een mes stak in zijn rug, het bloed vloeide, vermengde zich met het regenwater, dreef af naar de riool... Zijn songs zullen ons bijblijven, hijzelf is reeds afgereisd. Vandaag werd hij begraven en de muziek die bij de plechtigheid werd gespeeld, was muziek die bij altijd haatte. Ouderwets orgelspel en slechte zangprestaties. De priester k�nde hem niet eens, had in zijn homilie niet veel te vertellen. Nadat het laatste woord was gevallen, begon het te regenen' (lacht). �

Moet je bijzondere inspanningen doen om een beetje in de buurt van het boh�mien‑milieu te blijven? Nu je ouder wordt leef je toch wat comfortabeler?
WAITS � Aaaaaaargh! (Doet alsof de woorden 'ouder wordt' hem wurgen) Bedoel je misschien dat er in mijn wereld nooit een druppel regen valt? Ik moet in mijn huis maar eens een kamer zonder dak inrichten, zodat de regen nog op mij valt... Ik weet het niet hoor. Soms krijg ik flinke vlagen over mijn hoofd gestort, soms regent het harder dan vroeger. Met af en toe een opklaring. Wie in de muziek werkt, moet voor zichzelf dat soort wankel evenwicht afdwingen, ieder op zijn eigen manier. Je neemt wat zich aandient en je maakt er iets mee. �

Ten tijde van 'Raindogs' ben je in a New York gaan wonen, daarna ben je naar Los Angeles verhuisd: de stad der algehele kunstmatigheid, palmbomen en zon.
WAITS � Jaja. En Parijs is zeker de stad der fietsen, vol venten met een beret op en een akkordeon onder de arm ? Kom zeg, Los Angeles is meer dan palmbomen en het HOLLYWOOD-teken in de heuvels... Heb je de televisiebeelden van de rellen gezien? L.A. bestaat niet uit palmbomen maar uit licht ontvlambaar materiaal...
� Ik heb in die twee grote steden gel��fd. Ik heb in New York veel vrienden gemaakt, zoals John Lurie, Jim Jarmusch, Robert Frank. Ze hebben me veel bijgebracht, in mijn werk en in mijn leven. Dat zijn de herinneringen die je aan een stad hebt: je denkt aan de mensen die je ontmoet, de vrienden waarmee je omgaat. Dat bindt je aan een stad. �

Maar in L.A. is succes een belangrijk sociaal attribuut. Wat is, in dat verband, jouw relatie met succes? Hoe leef je, bijvoorbeeld, met de gedachte dat 'Jersey girl' en 'Downtown train' hits waren in de versies van �nderen ? (resp. Rod Stewart en Bruce Springsteen.)
WAITS � Geen probleem. Een lied rno�t gecoverd worden, moet door uiteenlopende stemmen worden gekneed. Vroeger had je niet anders: songs werden geschreven door de ��n, gezongen door de ander. Singer/ songwriters bestonden niet! Het gaat dus om een soliede traditie, en bovendien is het de enige manier waarop een lied kan overleven, verschillende generaties lang meegaan. Alsof er elk jaar een zin wordt toegevoegd aan een kinderrijmpje (Gaat ineens wat nursery rhymes zingen: 'People die, children cry/ People die, children cry')... Je kan op hetzelfde stramien doorgaan, nieuwe rijmen bedenken op hetzelfde thema en zo het kinderrijmpje laten evolueren. �

Okee, iets anders dan maar: je hebt geacteerd in films van Jarmusch en Copolla. Valt het je moeilijk om in andermans universum te werken?
WAITS � Makkelijk is het niet... In een film acteren is iets als musiceren in een groot orkest. Je zit vast in een hoek, in de strijkers-sectie. Gromgrom. In de opnamestudio ben ik Koning, omringd door onderdanen. Op een filmset ben ik slechts een klein stukje in een grote puzzel. Maar dat hoort zo. Voor mij is het iets nieuws, ik ben een beginneling en het leerproces is opwindend en interessant. �

Is het dan maar een bobby?
WAITS � Ik weet het niet. Ik gooi me er elke keer weer in, wil ook beter worden. Ik hang de acteur uit in de hoop dat de lont plotseling zal ontvlammen, Ik hoop me als acteur ooit te kunnen overgeven aan de ervaring. Dat is me nog niet overkomen, denk ik. Misschien ben ik in Copolla's 'Dracula' - de opnamen zijn net achter de rug - het dichtst in de buurt gekomen. Ik heb op de set grootse dingen gezien, hopelijk vind ik ze terug op het scherm. Alles speelt zich af in een psychiatrisch ziekenhuis. Ik speel een man die in pandjesjas rondloopt en de hele dag insecten eet. �

Nog even, voor je weer aan tafel gaat: in hoeverre ben jij het produkt van je ouders?
WAITS � Mijn vader was zanger en gitarist. Hij kende alle liedjes uit de mariachi-folklore. Hij hield van caf�s en misschien ben ik daarom zo'n kroegtijger. Mijn moeder, van haar kant, haatte caf�s. Ze hield er niet van dat de hond tijdens de maaltijd onder tafel kroop. (Vol geveinsde ernst:) En bekrompen dat ze was! Mijn vader en mijn moeder, dat waren twee werelden die met elkaar in botsing kwamen. En ik ben daar het produkt van. �

Serge Kaganski/ Christian Fevret
(Les Inrockuptibles)

Notes:

N/A