Deze Wereld Is Te Spookachtig Voor Mij

Tom Waits leeft met zijn songs in het verleden

Tom Waits heeft het niet op met de huidige beschaving. Hij leeft in het verleden. Hij ziet zelfs regelmatig antieke Spaanse galjoenen voorbij varen of komt soldaten van Napoleon tegen! Gelukkig heeft de zanger zich een uitstapje naar de twintigste eeuw gepermitteerd dat zeer geslaagd is. Hij speelt in de onlangs bij ons uitgekomen film Ironweed naast de twee filmgiganten Meryl Streep en Jack Nicholson, een kleine, maar z��r opmerkelijke rol.
door JIP GOLSTEIJN

LOS ANGELES, zaterdag.
Als hij de bar binnenkomt loopt hij bijna ongemerkt mank, alsof een oude knieblessure, opgedaan in de verlenging van de Super Bowl of een expeditie naar Borneo, hem kwelt. Hij ziet bleek - wat in Los Angeles meer opvalt dan dood - als kippevlees door een Chinees gekookt. Dwars door een baard van twee dagen, geen designer stubble, maar gewoon van het twee dagen niet scheren.

"Hello, my friend."

Tom Waits praat zoals hij zingt. Rochelend. Aan het einde van iedere zin zuigt hij lucht naar binnen voor de volgende. Soms heeft hij wat over en laat hij hem ontsnappen, meestal komt hij tekort en loopt de zin vast in zijn keel. Hij lijkt sfeer in en intrige uit te ademen. Je zit op de kruk waarop Jayne Mansfield altijd zat," zegt Tom Waits, typisch zo'n opmerking die waar wordt omdat hij het zegt. Tom Waits liegt de waarheid.

Zo ook in Franks Wild Years, begonnen als intrigerende uitsmijter van zijn elpee Swordfish Trombones uit 1983, inmiddels gepromoveerd tot theaterstuk, opgevoerd door de Steppenwolf Company in hun theater in Chicago.

,,Ik was benieuwd hoe het met Frank zou aflopen en nog benieuwder naar hoe het ooit zover met hem had kunnen komen. Daarom heb ik Frank een langer leven gegeven dan de drie minuten van de song. Nu komt Frank uit de goot, maakt het en belandt weer in de goot. Geen enkele moeite me met die man te identificeren."

,,Ik moet bekennen, nu Franks Wild Years toch een heel andere voorstelling was geworden, dat ik er als hoofdrolspeler ook maar een slag naar heb geslagen, maar de critici en het publiek vonden het prachtig, want de kranten stonden er vol van en het theater zat vol gedurende de maand dat we het stuk hebben opgevoerd. De songs op de plaat hebben daarentegen weer weinig te maken met wat er in Chicago op de planken te zien is geweest. De songs waren ingepast in de tekst van het stuk, voor de plaat heb ik ze moeten opensnijden om er weer stukjes toneel in te kunnen stoppen, als vulling in een kalkoen. Ik hoop dan ook dat tekst en muziek naast elkaar hangen als de kalkoenen bij de poelier. Ik zou best met Franks Wild Years op tournee willen, maar het is geen voorstelling die je na afloop in een doos vouwt en de volgende dag weer uitpakt. Bovendien zou het mijn plannen om "gewone" concerten te geven doorkruisen en ik ben veel te enthousiast over mijn nieuwe band, die klinkt als een Cubaanse nachtmerrie."
In de hoek van de bar staat een piano. Tom Waits slaat er met zijn handen als reuzenspinnen een paar akkoorden op aan en geniet kennelijk van het lichtelijk valse geluid. Hij geeft een korte show weg voor mij en de Mexicaanse barkeeper.

,, Zo moet muziek gemaakt worden," zegt Waits als de laatste klank verstorven is. "Muziek vastleggen is een soort slangen bezweren. Platen maken is een delicaat proces. Je moet voorkomen dat de vlinder zijn vleugels verliest als je hem probeert te vangen.

Ik heb de leiding, maar ik heb absoluut geen controle over wat er gebeurt. Aan de andere kant kan ik plotseling iets cre�ren waarvan alle betrokkenen aannemen dat het van mij is, maar waarvan ik weet dat ik het van een of andere hogere macht aangereikt heb gekregen. Toen ik aan Swordfish Trombones werkte had ik geen idee dat ik aan een drieluik was begonnen, misschien wel mijn stijl had gevonden of zoiets.

Swordfish Trombones smaakte naar twaalf jaar gerijpte whisky, bij Raindogs zat er al een vreemd smaakje aan, bij Franks Wild Years bleek er nitroglycerine in de fles te zitten."

Artistiek gezien leeft Tom Waits in zijn eigen tijdzone, als enige. Zelf denkt hij dat hij "alleen maar" vijftig tot honderd jaar te laat is geboren.

,,Ik zing over een tijd dat er nog plaats was voor allerlei verschillende mensen. Ook als het ene soort niets met het andere kon beginnen haalde die het niet in zijn hoofd de ander het leven onmogelijk te maken. We zaten allemaal in hetzelfde schuitje. Nu vallen ze links en rechts uit de boot en heel Amerika brult het onze leiders na: eigen schuld, had je maar blank, protestant, geschoold en heteroseksueel moeten worden, of net doen alsof, nu vraag je om moeilijkheden. Amerika is al een wegwerpcultuur, nu gooien we ook mensen weg. Binnenkort gaan we ze misschien wel genetisch recyclen. Van al Gods scheppingen is de mens de enige mislukking, een plaag voor de rest bovendien. Ik beschouw het leven als ��n groot Bureau Gevonden Voorwerpen. Als de man achter het loket zijn pet er naar staat krijg je iets een tijdje mee, tot je het kwijtraakt of het gestolen wordt. Vroeg of laat komt het sowieso weer in het rek te staan en krijgt een ander het te leen."
Tom Waits kijkt me somber aan. We zijn op vreemd terrein verdwaald. "Niemand heeft ooit mijn werk als religieus bestempeld," zegt hij na een lange stilte. "Maar als er ��n boodschap in zit dan is het de christelijke: je verdient je plaats in de hemel door op aarde te lijden. Omdat ik de woorden hemel en aarde in mijn werk mijd is die boodschap niet zo duidelijk. Misschien moeten we dit onderwerp laten rusten."
Hij wenkt de Mexicaanse barkeeper met de arm waarop zijn mooiste tatoeage staat, een vogel waaraan in Los Angeles is begonnen, in Singapore verder is gewerkt en die voltooid is in Buffalo met de naam van zijn vrouw Kathleen. ,, Ach, hemel en aarde. Ik ben hier om het avontuur en om de vrouwen te ontmoeten. Ik ben voor de geheimen van het leven alleen geabonneerd op mijn eigen werk. Ik leef mijn songs. Het leven is nog net draaglijk als je in je eigen wereld kan leven. De echte is te spookachtig voor mij."
,, Een tijdje geleden zijn ze begonnen elkaar op de snelweg te beschieten, de laatste maanden wordt er bijna elke dag iemand achter het stuur van zijn auto doodgeschoten door een sluipschutter. Los Angeles is net een man in zijn mid life crisis die in een steeg tegen de muur is gezet en niet durft om te kijken wie hem aan het beroven is.

Zo'n vergelijking schud ik uit mijn mouw, ja. Daar moet ik trouwens mee uitkijken, ik droom teveel weg. Als kind al. Toen ik eens met mijn oom uit vissen mocht zag ik als enige van het gezelschap een Spaans galjoen op ons afvaren. Niemand anders zag het, ook niet de mistbank waarin het verdween. Van de week nog raakte ik verdwaald in East L.A. Ik sloeg de ene verkeerde hoek na de andere om en opeens stond ik oog in oog met een man op een paard, in het uniform van het leger van Napoleon. 'Misschien was hij het zelf wel. Hij hief zijn sabel, naar ik verwachtte om me de schedel te klieven, maar misschien wel om me te groeten. In ieder geval verdween hij spoorslags in het bos, dat daar helemaal niet is! Nee, ik ben niet bang voor dat soort verschijnselen, bang ben ik voor advocaten, levensverzekeringen en testamenten."

"Je hebt mensen die succes in hebben met falen en mensen die falen in het verwerken van succes. Ik behoor tot de eerste groep. In een land waar geld de man maakt houd ik me staande in een beroep dat totaal niet in aanzien staat. Artiesten worden niet serieus genomen, als ze niet voor zichzelf kunnen zorgen voor hun tijd is gekomen of als hun tijd geweest is worden ze geminacht. Als ze er zijn gekomen op hun eigen voorwaarden worden ze zelfs met argwaan bekeken. Daarvoor alleen al staan ze je aan het eind van de tunnel op te wachten om je je strot af te snijden. Ik heb vaak het gevoel dat ik de rand van de wereld heel dicht ben genaderd en er een mijnenveld ligt Onder het zachte mos waar ik op loop. Mensen zijn jaloers op het avontuur dat ze in mijn leven vermoeden. Het is waar, het avontuur is uit het leven van alledag verdwenen. Waar Columbus en Livingstone naar toe gingen in primitieve vervoermiddelen, of lopend, daar kan iedereen nu air-conditioned naar toe worden gebracht. Het zal niet lang meer duren of er zweven Coca Cola-borden door de ruimte.

Is er nog een plek op aarde waar gieren kunnen biljarten met iemands oogballen? Nu ik het er over heb, mijn Mexicaanse vriendjes en ik lieten ons soms ingraven, tot alleen ons hoofd boven de grond stak en een arm zo'n beetje onder los zand was verborgen. Dan wachtten we op de gieren. Die scharrelden uren in de buurt rond, niet zeker van hun zaak, omdat je er wel dood uitzag, maar niet dood rook. De brutaalsten kon je op een goed moment bij hun strot pakken en onthoofden. Het is geen daad waarvoor ik te zijner tijd het eeuwige leven verwacht, maar het WAS avontuur, terwijl het niet meer dan een jongensspelletje was!

Na filmrollen waarin hij min of meer zichzelf speelde, zoals de nachtclubeigenaar in Rumble Fish, de floormanager in The Cotton Club en de discjockey in Down By Law, blinkt Tom Waits nu uit als de zwerver Rudy, die niet eens de kans krijgt zo waardig aan kanker te sterven omdat hij door de burgerwacht die een krottenwijk van Albany, New York, opruimt wordt doodgeslagen voor het zover is, in Hector Babenco's meesterwerk Ironweed.

,,Ik kreeg via via te horen dat er audities werden georganiseerd in New York, waar ik net vandaan kwam na er een tijdje vergeefs te hebben geprobeerd te wonen. Ik ben op eigen gelegenheid mijn diensten gaan aanbieden, omdat ik begreep dat die film beslist door zou gaan omdat Jack Nicholson en Meryl Streep de hoofdrollen wilden spelen en Hollywood perse een goede indruk wilde maken op Babenco, de onverwachte Oscar-winnaar van Kiss Of The Spiderwoman. Ik vond Rudy sowieso de meest interessante figuur uit William Kennedy's Albany trilogie en mezelf het meest geschikt voor die rol. Gelukkig waren de mensen die de film casten dat met me eens, want Dennis Hopper en Harry Dean Stanton hebben ook naar mijn baantje gedongen. Als ik dat had geweten had ik niet eens auditie durven doen, want ze zijn fantastische acteurs en ik heb constant het gevoel dat ik maar wat doe.

Ik zou er bijvoorbeeld moeite mee hebben Mike Tyson (de zwarte wereldkampioen zwaargewicht boksen, twee keer zo jong en zo zwaar als Waits, JG) te spelen, terwijl Jack Nicholson daar nog iets van zou maken. Jack heeft me geweldig geholpen tijdens de opnamen van Ironweed. Hij zei bijvoorbeeld dat ik toch altijd mezelf speelde en dus alleen hoefde te denken wat ik wilde zeggen om het publiek te laten weten wat ik wilde zeggen. Zonder dat ik het zou hoeven zeggen! Het werkt! Dat zijn bekende acteurstrucs, maar handzaam voor een halve amateur als ik. Babenco vond me goed, maar ik voelde me op de set of ik weer naar school moest. Een kastje met je genummerde klerenhangertje en maar zorgen dat je in het football team komt. Op het toneel, of ik zing of een rol speel, kan je groeien in de voorstelling, film is daarvoor te fragmentarisch. Uren wachten en dan een explosie. Was dat alles? Dat was alles. Zeer frustrerend. Niettemin, ik ben op mijn ouwe dag in Hollywood toch een soort "hot commodity" geworden, weliswaar als de stads favoriete zwerver, maar toch...

Zo "hot" dat hij een vermogen zou kunnen verdienen door mee te werken aan reclamespots. ,,Ik ben voor van alles gevraagd, uiteraard het meest voor bier en sigaretten, maar ook voor ondergoed, en zelfs een keer voor parfum! Ik heb tot nu toe alles geweigerd, maar het is verleidelijk, want je kunt er schat-hemel-rijk mee worden.
Weet je wat het is met die spots of andere statussymbolen voor artiesten? Ik wil de champagne wel, als hij maar naar bier smaakt! Kathleen kwam op het idee Franks Wild Years een "operachi" te noemen, een kruising van opera en mariachi. Ik klink of ik door een megafoon zing. Ik zal maar bekennen: ik ZING door een megafoon. $ 29.95 bij Radio Shack, inclusief batterijen! Maar dat de plaat leeft komt door een traporgel. Een traporgel heeft longen, een traporgel ademt, maar geen twee traporgels ademen op dezelfde manier. Twintig jaar geleden probeerde een producer me een mellotron aan te praten. Als je een toets indrukte, startte er een bandje met een bepaald geluid. Ik voelde me net of ik een kaboutertje op zijn schouder tikte. Dus je begrijpt dat ik nooit aan de synthesizer ben geraakt, laat staan dat ik ooit sampling zou durven proberen. Op mijn plaat geen instrumenten die niet bij elke bank van lening te koop zijn. Ik ben nog niet helemaal in de twintigste eeuw beland."

Notes:

N/A